66
muqaddas kun boʻlgan. Keyinchalik Quyosh-Oy kalendari yaratildi. Oy
kalendarini Quyosh kalendariga moslashtirish uchun har 25 yilda 13-oy
qoʻshilgan. Sutka vaqti Suv va Quyosh soatlari bilan oʻlchangan.
Qadimgi Bobilda ham, Qadimgi Misrda ham ilm bilan shugʻullanish
kohinlarning ishi deb sanalgan.
Qadimgi Misr lirikasi ham yaxshi rivoj topgan.
Ammo bunda
tamomila gʻayridiniy gʻoyalar ilgari surilgan qoʻshiqlar ham bor. Masalan,
―Arfist qoʻshigʻi‖da olamning diniy-mifologik manzarasi shubha ostiga
olinadi. Unda aytiladi: ―Hech kim hali u yoqdan kelib, unda nimalar borligi
toʻgʻrisida, ularga nima kerakligi haqida hech nima demagan, qalblarimizni
tinchlantirmagan‖
1
. Qoʻshiqda ―oʻlganlardan hech biri qaytib kelmagan‖
2
deyiladi. Tirik ekansan, qalbing xohishiga qarab ish koʻr, deb aytiladi.
Lekin boshqa bir asar ―Oʻlim maqtovi‖da narigi dunyoning mavjudligi
toʻgʻrisida mulohaza bor: ―Vaqt uyqu singari lip etib oʻtib ketadi va Quyosh
botar maydonda ―xush kelibsiz‖ deb kutib olishadi‖
3
. Bu maydonni misrliklar
Gʻarbda deb hisoblashgan.
Geografik joylashuviga koʻra Bobil, ya‘ni Mesopatamiya yoki Ikki
daryo (Tigr va Evfrat) oraligʻi ikki qismdan: shimoliy togʻoldi va janubiy
past-tekislikdan tashkil topgan. Unda paleolit davridayoq axoli yashar edi.
Eramizgacha boʻlgan toʻrtinchi ming yillikda
Mesopatamiyaning tekislik
qismiga shumerlar, oʻrta qismiga akkadlar kelib joylashadi. Eramizgacha
uchinchi ming yillikda shumerlar janubda, akkadlar shimolda qator mustaqil
shahar-davlatlar barpo etadilar. Eramizgacha boʻlgan uchinchi ming yillik
oʻrtalarida Shumer shaharlari Lugalzagissi, Akkad shaharlari Sargon I
tomonidan birlashtiriladi. Bu ikki birlashma oʻrtasidagi
kurashda Akkad
gʻolib chikadi. U oʻziga Mesopatamiya tekislik qismini boʻysundiradi. Biroq
Shumer-Akkad davlati uzoq yashagani yoʻq. Mesopatamiya tabiiy
chegaralar, toʻsiqlar bilan himoyalangan, xalqlarning koʻchuv markazida
joylashgan edi. Kelgindi gutlar Akkad davlatini yakson qiladi. Keyinchalik
paydo boʻlgan Shumer davlatining Ura III dinastiyasi amoritlar va elamitlar
tomonidan yoʻq
qilinadi, ularning oʻzaro kurashida esa amoritlar gʻolib
chiqishadi.Ular markazi Bobil boʻlgan davlatni barpo etdilar.
Qadimgi Bobil xoqonligi (1894–1595) oʻz yuqori choʻqqisiga
Hammurapi (1792–1750) davrida erishdi. U ikkinchi ming yilning oʻrtalarida
xettlar va kassitlar tomonidan yakson qilindi. Kassit dinastiyasi (1518–1202)
tarixi
toʻgʻrisida
ma‘lumotlar
kam.
Eramizgacha
VII-asrda
Mesopatamiyaning togʻoldi qismida assuriyaliklar dastlabki yirik Yaqin
Sharq davlatini barpo etib, uning hududi Erondan Misrgacha boʻlgan joylarni
qamrab olgan edi.
1
Лирика Древнего Египта. –М., Художественная литература Москвы, 1965 –С. 84.
2
Там же, с. 85.
3
Там же, с. 86.
67
Bobilning ikkinchi gullab-yashnashi Yangi Bobil xoqonligiga toʻgʻri
keladi (612–538). U forsiylar tomonidan yakson qilingan. Qadimgi Bobil-
―bronza davri‖ madaniyatining tipik namunasi. U toʻgʻrisidagi manbalar
toshdagi va qotgan loydagi yozuvlar boʻlib, ular assuriya-bobil (akkad) tilida
bitilgan. Assuriya hukmdori Ashshurbanipal kutubxonasida 30 mingdan
koʻproq loy jadvallar mavjud boʻlgan. Matnlarda ish xujjatlari,
qoidalar,
tarixiy ma‘lumotlar, tibbiy retseptlar, lugʻatlar, matematik masalalar, xudolar
sharafiga bagʻishlangan bitiklar qayd etilgan. Ularda qadimgi ilmiy va
dunyoqarash mazmuniga ega ma‘lumotlar ham oʻz aksini topgan.
Qadimgi Bobil xoqonligi davriga oid koʻp matematik masalalar
mavjud. Ular orasida koʻpaytirish jadvali, kvadrat va kub sonlar, hisoblash
pozitsion sistemasi bor. Shumer va Akkad-Bobilda oltmishlik hisob sistemasi
oʻylab topilgan. Eramizgacha ikkinchi ming yillikda Bobil olimlariga kvadrat
diagonalining tomonlarga munosabati, aylananing
radiusga munosabati
ma‘lum boʻlgan. Ular kvadrat va kub tenglamalarga mos keluvchi
masalalarni echishgan.
Qadimgi Bobil astronomlari Aleksandr Makedonskiy davriga
(eramizgacha IV asr) kelib, oy va quyosh tutilishi davriyligini aniqlashgan.
Ikki
minginchi
yil
boshida
quyosh-oy
kalendarini
yaratishgan.
Hammurapining qoʻshimcha oy toʻgʻrisidagi buyrugʻi hozirgacha saqlangan.
Bu 12 oydan iborat oy yilini (354,36 sutka) quyosh yiliga (365,24 sutka)
yaqinlashtirish maqsadida qoʻllangan. Keyinchalik 8 quyosh yilining 90 oyga
(oy yilidagi) yaqin boʻlishi aniqlangan.
Ilmiy bilimlar bilan uzviy bogʻliq holda ratsional bilish, tafakkur
koʻnikmalari hosil boʻla boradi, falsafiy dunyoqarash elementlari shakllana
boshlaydi. Lekin Bobilda falsafa paydo boʻlgan emas. Hatto,
Yangi Bobil
hoqonligi davrida ham olamning tuzilishi mif, afsonalar asosida
tushuntirilgan. Ilmiy bilim kurtaklari hali fanni hosil qilish darajasigacha
rivojlanmagan .
Do'stlaringiz bilan baham: 
