Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

– insonning tabiiy va gʻayritabiiy kelib 
chiqishi haqidagi konsepsiyalar
doirasida birlashtirish mumkin.
Insonning kelib chiqishi haqidagi birinchi yondashuv insonning paydo 
boʻlishiga olib kelgantabiatning qonuniy rivojlanishi gʻoyasi
dan kelib 
chiqadi. Bunda inson jonsiz, keyinchalik esa – jonli moddaning tabiiy 
evolyusiyasi mahsuli sifatida qaraladi. Mazkur konsepsiya 1859- yilda inson 
kelib chiqishining tabiiy-ilmiy talqiniga asos boʻlgan Ch.Darvinning 
«Hayvon va oʻsimlik turlarining kelib chiqishi haqida» deb nomlangan 
mashhur asarini e‘lon qilgan evolyusion nazariyasiga tayanadi va hozirgi 
vaqtda molekulyar biologiya va gen injeneriyasi sohasida erisxilgan eng 
soʻnggi yutuqlar ta‘sirida oʻz shakl-shamoyilini sezilarli darajada oʻzgartirib, 
aksariyat olimlar uchun ularning ilmiy faoliyatida oʻziga xos dasturilamal 
boʻlib xizmat qilmoqda.
Yana shuni ham ta‘kidlab oʻtish lozimki, insonda nafaqat oʻta 
rivojlangan tirik jonzotlar, balki oʻta sodda mavjudotlar bilan ham kuchli 
genetik oʻxshashlik mavjud. Xususan, shimpanze bilan bunday oʻxshashlik 
98% ni, kalamush bilan – 80% ni va hatto banan bilan – 50% ni tashkil etadi. 
1
Тейяр де Шарден П. Феномен человека. - М.: 1987.-С.40 

---

307 
Biroq, shuni ta‘kidlash lozimki, «tabiiy» yondashuv tarafdorlari inson kelib 
chiqishining dunyoviy konsepsiyasiga ham (masalan, darvinchilar bilan 
bogʻliq holda boʻlganidek), kosmik konsepsiyasiga ham taya‘nishlari 
mumkin.
Ikkinchi yondashuv insonga, Xudo yoki kosmik Aql mehnatining 
mahsuli sifatida qarab, uni gʻayritabiiy asosdan keltirib chiqaradi.
Garchi bu 
konsepsiya isbotlanganlik jihatidan birinchi ta‘limotga hozirgi zamon 
tabiatshunosligi nuqtayi nazaridan yon bersa-da, lekin falsafiy nuqtayi 
nazardan u insonning tabiiy-ilmiy kelib chiqishi konsepsiyasi kabi mavjudlik 
huquqiga egadir, zero birinchi yondashuv ham, ikkinchi yondashuv ham 
oqilona asoslangan va uzil-kesil dalil-isbotlar keltirmaydi.