O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ′ lim vazirligi

PP vitamini (nikotin kislota) 
 

---

234 
Nikotin kislota va uning amidlari kimyoviy modda sifatida uzoq 
vaqtlardan beri ma'lum bo‘lsada, ularning pellagra kasalligini 
davolashda ishtirok qilishi bois vitaminlarga mansub ekanligi 1937 yilda 
aniqlandi. Bu moddalarning pellagrani tuzatuvchi xususiyati bo‘lganligi 
uchun RR vitamini (italyancha – pellagrani - yo‘qotuvchi) deb ham 
ataladi. PP vitamini yetishmasligidan terining quyosh tushib turadigan 
qismlari dag‘allashib qoladi, oshqozon-ichak yo‘lining shilliq qavati 
yallig‘lanadi, asab hamda yurak-qon tomirlari tizimlarning faoliyati 
buziladi. Odatda bunday holatlar ovqatida makkajo‘xori doni, uni 
ko‘p ishlatiladigan aholi orasida tez-tez uchraydi. Bunday 
mahsulotlarda almashtirib bo‘lmaydigan aminokislotalardan triptofan 
juda kam bo‘ladi. Mana shu aminokislotalar esa odam va hayvonlar 
vujudida nikotin kislotasini sintez qiladi. Shu bois ovqatda triptofan kam 
bo‘lsa, tanada RR vitamini taqchilligi kuchayib, uning avitaminozi kelib 
chiqadi.
PP vitaminiga bo‘lgan ehtiyojni qondirishda sut, qatiqlardan 
yetarli miqdorda iste'mol qilish tavsiya etiladi. Bu mahsulotlar tarkibida 
aynan nikotin kislota bo‘lmasada, triptofan mo‘l bo‘ladi. Shuni ham 
aytib o‘tish joyizki, triptofandan nikotin kislotaning sintezlanishi V
6 
vitamini (piridoksin, adermin) ishtirokisiz bo‘lmaydi. Shuning uchun 
ham pellagra kasalligi faqat RR vitamini yetishmasligidan emas, balki B
6 
vitamini kamligi tufayli ham yuzaga keladi. Bu holat uni davolashda 
hisobga olinishi shart, ya'ni bemorlar ovqatini nikotin kislotasi bilan 
boyitishda bir yo‘la B
6 
vitamini serob mahsulotlaridan qo‘shib berishi 
lozim. Bu vitamin organizmda to‘qimalar nafas olishini ta'minlaydigan 
oksidlanish va qaytarilishi jarayonlarida qatnashuvchi fermentlar va 
kofermentlar tarkibiga kiradi. Tiriklik asosini tashkil qiluvchi almashinuv 

---

235 
jarayonlari, ya'ni glikoliz, fotosintez, uglevod, lipidlar almashinuvi, 
aminokislotlarning 
dezaminlashuvi, 
yuqori 
quvvatli 
bog‘lar 
sintezlanishi ular ishtirokisiz o‘tmaydi.
PP vitamini ancha barqaror bo‘lib, yorug‘lik va kislorodga 
chidamli. Unga talab bir kecha-kunduzlik 20-25 mg bo‘lib, bu 
ko‘rsatkich odatda har xil zo‘riqtiruvchi omillar (kuchli his-hiyajon, 
jismoniy harakat va boshqalar) ta'sir etganida hamda me'da-ichak va 
yurak-qon tomirlari xastaliklari davrida oshadi. Bundan tashqari, 
kundalik ratsionda meva-cheva, sabzavotlar, sut, qatiq kam bo‘lib, 
iste'mol qilinadigan mahsulotlar asosan kraxmaldan tashkil topgan 
bo‘lsa ham PP vitaminiga ehtiyoj ancha yuqori bo‘ladi. 
Qishloqlarda istiqomat qiladigan aholi ovqatida kraxmal miqdor 
jihatdan eng yuqori turadi. Non va un mahsulotlarini iloji boricha 
kepagidan ajratib iste'mol qiladilar. Avval ham aytib o‘tganimiz singari 
B guruhga kiruvchi barcha vitaminlar donlarning, jumladan, 
bug‘doyning ham kepagida ko‘p bo‘ladi. shu bois nikotin kislota va 
uning amidlariga tanqislik bo‘lmasligi uchun kepagi bilan tayyorlangan 
ovqatga (masalan, bug‘doy yormasi) suzma qo‘shib yoki ismaloqli 
nonning qatiq bilan iste'mol qilinishi ayni muddao bo‘ladi.