O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ′ lim vazirligi

Sportchilarning oqilona ovqatlanishi 
Olib borilgan ilmiy tadqiqotlar sportchi vujudi ovqatlanish 
jarayonlarining bir qator o‘ziga xos xususiyatlari mavjudligini 
ko‘rsatadi. Ayniqsa, katta sportda yuqori natijalarga erishish uchun 
muntazam shug‘ullanish va musobaqalar davomida sportchi vujudiga 
tushadigan kuchli yuklamalar moddalar va energiya almashinuvining 
dastlabki va muhim bosqichlariga katta e'tibor berish kerakligini taqozo 
qiladi. Bu borada yig‘ilgan ma'lumotlar tahlili sportchi ovqatlanishida 
quyidagi asosiy beshta qoidaga amal qilish zarurligini ko‘rsatadi: 
1.
Sportchi vujudining tegishli quvvat bilan ta'minlanishi u 
sarflagan umumiy quvvatga mos kelishi. 
2.
Ovqatlanishda oziq moddalar, suv, vitaminlar va mineral 
moddalar umumiy miqdorining va bir-biriga nisbatini sport turi, 
bajariladigan jismoniy zo‘riqish tezligi, davomiyligi va ko‘lamiga 
qarab belgilash. 
3.
Musobaqaga tayyorlanish, musobaqa davri va musobaqadan 
keyingi davrlar aynan o‘ziga xos holda ovqatlanishni (oziq 
moddalarining muvozanatlantirish miqdori, tartibini) talab qiladi. 
4.
Mushak massasi va kuchini oshirib borishda unga mos 
keladigan kunlik ovqatni belgilab olish. 

---

345 
5.
Muvofiq ovqatlanishni belgilashda sportchi vujudining 
fiziologik, biokimyoviy xususiyatlari, milliy an'analar hamda iqlim 
sharoitlarini hisobga olish. 
Bajariladigan har qanday jismoniy ish uning hajmi, tezligi va 
ko‘lamiga ko‘ra tegishli miqdorda oziq moddalar talab qiladi. 
Vujudning bunday ovqatga bo‘lgan umumiy ehtiyoji yana uning jinsi, 
ob-havo sharoitlari, asab-ruhiy kechinmalariga qarab ham turlicha 
bo‘ladi. Ovqat bilan ehtiyojni qoplash uchun qabul qilinadigan quvvat 
esa asosiy oziq moddalaridan qancha va qanday holda iste'mol 
qilinishiga bog‘liq. Iste'mol qilinadigan taomlar tarkibida bu moddalar 
turli xil nisbatda masalan, go‘shtli ovqatlarda oqsil, yog‘li ovqatlarda 
lipidlar, xamir, o‘simlik mahsulotlaridan tayyorlangan ovqatlarda esa 
uglevodlar ko‘p bo‘ladi. Kunlik ovqatning umumiy energetik qiymati 
esa uning tarkibidagi oqsil, yog‘, uglevodlar miqdori bilan aniqlanadi. 
Bu moddalar ichida uglevodlar asosiy quvvat manbai hisoblanib, sport 
mashg‘ulotlari bilan shug‘ullanilganida dastavval aynan ular ishga 
tushadi. Yog‘ va oqsillar bu borada ikkinchi va uchinchi darajalidir, 
ularning quvvat hosil bo‘lishi uchun sarflanishi ko‘pincha favqulodda 
holat tug‘ilganidagina sodir bo‘ladi.
Bulardan tashqari, jismoniy faoliyat uchun quvvat bermasada, 
me'yoriy fiziologik va biokimyoviy jarayonlarning borishi uchun 
vitaminlar hamda mineral moddalar ham kerak. Bu moddalarga 
bo‘lgan talab doim bir xil bo‘lmasdan bajariladigan ishning 
xususiyatlariga qarab o‘zgarib turadi. Shunday ekan, turli sport turlari 
bilan shug‘ullanishda iste'mol qilinadigan ovqatning hajmi, tarkibida 
ular bilan qabul qilingan quvvat miqdorini bilish muhim amaliy va 
nazariy ahamiyatga ega masaladir. 35-37-jadvallarda har xil sport turlari 

---

346 
bilan shug‘ullanganda iste'mol qilinadigan me'yoriy ovqatning 
energetik qiymati va ba'zi vitaminlarga talab miqdori keltirilgan: 
37-jadval