|
1.2.Andalusiyada Almoravidlar va Almohadlar hukumronligi.
Almoravidlar Afrikaning shimoliy-g‘arbiy hududida, Senegal va Niger daryolari atroflarida joylashgan, shuningdek o‘z tarkibiga Marokash hududlarini ham olgan davlat hukumron sulolasi hisoblanadi. Bu mamlakat aholisi ko‘chmanchi hayot kechirishgan. Arab geografi al-Bakriy ular haqida: “Ular hech narsani bilishmaydi, yerga ishlov berish, ekin ekish haqida ham, nonni ham bilishmaydi. Ularning boyligi faqat podalar va go‘sht va sutdan iborat.” deydi.
XI asr oʻrtalarida Shimoliy Afrikada mahalliy feodallar zulmiga qarshi qaratilgan berber koʻchmanchilari va dehqonlarining yangi harakati boshlandi. Abdulloh ibn Yasin harakatning rahnamosi va “kofirlar bilan muqaddas urush”ning targ‘ibotchisi bo‘ldi. Uning tarafdorlari al-Murabi-tun deb atalgan. Bu arabcha nom keyinchalik Ispaniya aholisi tomonidan Almoravidlarga o‘zgartirildi. Almoravidlar harakatining vujudga kelishi islom dinini yoyish targ‘ibotlari bilan bog‘liq hisoblanadi. Sulolaga Abdulloh ibn Yasin tomonidan 1040-yilda asos solingan. Abdulloh ibn Yasin ayni paytda mamlakatning diniy rahbari hisoblangan. 1053 yildan boshlab Almoravidlar Sahroyi Kabirning Berber hududlarini va cho‘l janubidagi hududlarni islomlashtirishni boshladilar. Sanxaja Berber qabilasi ustidan g‘alaba qozongandan so‘ng , ular tezda butun cho‘l savdo yo‘lini nazorat qilishdi. Yahyo ibn Umar 1058-yilda jangda halok bo‘ldi9 va uning o‘rniga Abdulloh ibn Yasin akasi Abu Bakr ibn Umarni boshliq qilib tayinladi. Uning qo‘l ostida Almoravidlar tez orada o‘z kuchlarini cho‘ldan tashqariga yoya boshladilar va Atlas tog‘lari qabilalarini zabt etdilar. 1058-yilda ular Oliy Atlasdan o‘tib, tog‘lar etaklari yaqinida gullab-yashnagan savdo shaharchasi Agmatni egalladilar, uni keyinchalik uni poytaxtga aylantirdilar.10
1072-yil oxirida Abu Bakr Sahroi Kabirdan qaytib keldi va o‘z poytaxti ustidan nazoratni qayta tiklash va Almoravid imperiyasining Mag‘ribi va Sahroi qismlarini boshqarish niyatida Agmat yaqinida qarorgoh qurdi. XI asrning oxiriga kelib Almoravidlar deyarli butun Magʻribni bosib oldilar. Ispaniyada Umaviylar xalifaligi parchalanganidan keyin (1031), feodal tarqoqlikning kuchayishi va janubiy Ispaniyada kichik musulmon hukmdorlari oʻzlari rekonkistaga qarshilik koʻrsata olmadilar.
Almoravidlarni (al-Murabitun) xristian kuchiga qarshi kurashga yordam so‘rab chaqirdi. Leon va Kastiliya qiroli Alfonso VI qoʻshinlari Toledoni qoʻlga kiritganlarida (1085) bir yil o‘tgach, Ispaniya musulmon amirlari Marokashdan Almoravidlar (al-Murabitun) qoʻshinlarini xristian kuchiga qarshi kurashga yordamga chaqirdilar. Yusuf ibn Tashfin aqidaparast berber ko‘chmanchilarining katta qo‘shinlari boshchiligida Ispaniyaga o‘tib, Zallaq jangida ispan-xristian qo‘shinlarini dahshatli mag‘lubiyatga uchratdi. Rekonkista harakati bir muncha vaqtga kechiktirildi. Ammo ispan-xristian davlatlarining qo‘shinlarini daf etib, Yusuf ibn Tashfin qo‘shinlari Afrikaga qaytish o‘rniga janubiy Ispaniyadagi musulmon amirlariga qarshi qurollarini yo‘naltirdilar va ularning knyazliklarini birma-bir qo‘lga kiritdilar.
Shunday qilib, Almoravid davlati hukmronligi ostida Mag‘rib, Janubiy va Janubi-Sharqiy Ispaniya hududlari birlashtirildi.
Olmoraviylar sulolasining ichki siyosati feodal koʻchmanchi harbiy zodagonlarning homiyligi, oʻtroq dehqonlar va shahar aholisidan olinadigan soliqlarning koʻpayishi, musulmon ruhoniylarining eng reaktsion qatlamlari taʼsirining kuchayishi, nasroniylar va yahudiylarning zulmi bilan xarakterlanadi va shu bilan birga, dunyoviy madaniyat, xususan, tabiiy fanlar va falsafani ta'qib qilish kengaydi. Madaniy hayot darajasi keskin pasayib ketdi.
Almoravidlarning siyosati XII asrning boshlarida Mag‘ribning berber ko‘chmanchi qabilalari o‘rtasida yangi harakatni keltirib chiqardi. Dastlabki Almoravid harakati singari, bu harakat zodagonlarning dabdabali hayoti va ularning musulmon qonunlarini buzishlariga qarshi kurashish zarurligi haqidagi diniy va'z shaklida bo‘lgan. Voizlar “islomning asl sofligiga” qaytishga, “kofirlarga qarshi muqaddas urush”ni kuchaytirishga chaqirdilar. Bu gal berber ilohiyotchisi Ibn Tumart islom dinini IX-X asrlarda avliyolarga sig‘inish, ularning qabri va muqaddas qadamjolariga yoyilgan turli “bid’atlardan” “tozalashni” talab qilib, “havoriy” vazifasini bajardi.
Bu “butparastlik” kultini, yakkaxudolikning asosiy musulmon aqidasidan chetga chiqish, deb hisoblagan Ibn Tumart o‘zining izdoshlarini al-muahhidun (ispancha “Almohad” talaffuzida) deb atagan.
Ibn Tumart o‘zini Mahdiy, ya'ni Alloh tomonidan yuborilgan masih - iymonni tiklovchi deb e'lon qildi. 1121-yilda Berberning katta qabilasi Masmud yangi Mahdiyni o‘z boshlig‘i deb tan oldi. Bu “maʼsum” Mahdiy, soʻngra uning oʻrinbosarlari, “maʼsum” imom-xalifalar boshchiligidagi teokratik Almohodlar davlatining boshlanishi edi. Mahdiy huzurida uning 10 nafar asosiy shogirdlaridan iborat oliy kengash tuzilib, u davlat ishlariga rahbarlik qildi. Muhim hollarda, bu o‘n kishilik kengash bilan birga Berber ko‘chmanchi qabilalarining 50 nafar vakillaridan iborat yana bir kengash yig‘ildi.
Ibn Tumartning shogirdi boʻlgan birinchi imom-xalifa Abdulmoʻmin Almoraviylar qoʻshinini magʻlubiyatga uchratib, Marrokash shahri va butun Magʻribni egalladi (1146), shundan soʻng ularning Ispaniya janubidagi mulklarini zabt etadi. Almohad harakati yetakchilari o‘z navbatida ag‘darilgan almoraviy tarafdorlarining yerlari, mulklari va boyliklarini egallab oldilar. Almohadlar 1195- yilda Ispaniyadagi ispan nasroniy ritsarlari qo‘shinlarini og‘ir mag‘lubiyatga uchratishga muvaffaq bo‘lishdi, ammo ular rekonkistani butunlay to‘xtata olmadilar.
Almohadlar mamlakatda hech qanday islohot o‘tkazmagan, dehqonchilik va chorvachilikni rivojlantirish haqida qayg‘urmagan. Oddiy ko‘chmanchilarning Almohadlarga bo‘lgan umidlari umidsizlikka almashtirildi. 1212-yilda Ispaniyadagi Almohad qo‘shinlari ispan xristian davlatlarining birlashgan qo‘shinlari tomonidan butunlay mag‘lubiyatga uchradi, shundan so‘ng rekonkista harakati tez rivojlandi. Berber qabilalarining koʻmagidan mahrum boʻlgan Afrikadagi Almohad davlati tezda mayda feodal mulklarga parchalana boshladi. Almohadlar birinchi navbatda Ti-Limsan, soʻngra Tunisni yoʻqotdilar va nihoyat, 1269-yilda yangi meroniylar sulolasi Marrokashni Almohadlardan tortib olib, ularning hukumronligiga chek qoʻydi.11
Do'stlaringiz bilan baham: |
