O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

MAVZU. MIKROORGANIZMLARNING MODDA ALMASHINUVI, KIMYOVIY TARKIBI VA OZIQLANISHI VA NAFAS OLISHI. MIKROORGANIZM FERMENTLARI

REJA:

1. 
   Mikroorganizmlarning modda almashinuvi.
   
2. 
   Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibi.
   
3. 
   Mikroorganizmlarning oziqlanishi.
   
4. 
   Mikroorganizmlarning nafas olishi.
   
5. 
   Mikroorganizm fermentlari.
   

• 
  Mikroorganizmlarning modda almashinuvi. Ko‘z ilgamas, juda kichik mikroorganizmlar o⁴z hajmlariga nisbatan juda ko‘p miqdordagi moddalami qayta ishlash xususiyatiga egalar. Masalan, bakteriya hujayralari sutkasiga o'z og'irligidan 30-40 marotaba ta‘p Yo‘^AP oziqani o‘zlashtirish imkoniyatiga ega. Bu hodisa, mikrob hujayrasi qabul qilayotgan yoki chiqarayotgan moddalar ular hujayralarining bor sathicha baravariga amalga oshirilishi bilan tushuntiriladi. Mikrob hujayra va tashqi muhit orasida modda almashinuvi amalga oshirib turiladi.
  

529

• 
  Quruq moddalar - mikrob hujayrasining o‘rtacha 15-25% ini tashkil qiladi. Bular, organoidlar tarkibidagi organik moddalar va kul elementlaridir (mikroelementlar).
  
• 
  Organik moddalar - oqsillar, uglevodlar, yog‘lar va nuklein kislotalarini o‘z ichiga oladi. Organik moddalar orasida oqsillar miqdori ko‘proq bo‘lib, ularni miqdori 50-80% tashkil qiladi (mikrob hujayrasidagi quruq modda hisobida) oqsillarni miqdori mikroorganizmlarni turlari va oziqa muhitining tarkibiga bog‘liq. Oqsillar ikkiga bo‘linadi - oddiy (proteinlar) va murakkab (proteidlar) oqsillar. Proteidlar - oddiy oqsilning oqsil bo‘lmagan tabiatiga ega bo‘lgan moddalar bilan birikmasidan iborat.
  

• 
  Nuklein kislotalari - hujayra hayotida ulkan vazifalarni bajaradilar. Ikki xil tipdagi nuklein kislotalar ma’lum: ribonuklein kislota (RNK) va dezoksiribonuklein kislota (DNK). DNK ko^£proq yadroda, RNK esa sitoplazmada uchraydi.
  
• 
  Uglevodlar (karbonsuvlar) - hujayrada polisaxaridlar sifatida uchraydilar, sitoplazmada ular kraxmal va glikogen zarrachalari bo‘lib uchraydilar. Ular hujayra uchun energiya manbai bo‘lib xizmat qiladilar.
  
• 
  Yog‘lar (lipidlar) - mikroorganizmlar hujayralarida bir xil bo‘linmaydilar, ularni ko‘p miqdori sitoplazmani va hujayra qobig^£ini sathida joylashgan bo‘ladi. Yog‘larni miqdori har xil mikroorganizmlarda har xil bo‘lib, 3,8 dan 40,0 % gacha yetadi. Ular sitoplazmaga ma’lum tuzilish berib turadi va sitoplazmatik membranalar tarkibiga kiradi.
  

530

• 
  Mineral moddalar - hujayra massasini kuydirilgandan keyin qoladigan kul bo‘lib, ularni miqdori 2 dan 14 % gacha yetadi. Misol tariqasida mikroorganizmlarnii o‘rtacha element tarkibi keltirilgan (quruq moddalarga nisbatan % hisobida).
  
• 
  Yuqoridagilardan ko^crinib turibdiki, hujayraning asosiy elementlari bo‘lib, uglerod, kislorod, azot, vodorod, fosfor, va oltingugurt hisoblanadi. Ularni miqdori 95% atrofida, boshqa elementlar esa atigi 5% ni tashkil etadilar. Kaliy, natriy, kalsiy va temir nisbatan ko^cproq saqlangani uchun ularni makroelementlar deb ataladi. Ulardan farqli o‘laroq, marganets, kobalt, mis, molibden va rux juda kam miqdorda uchraydilar. Bularni mikroelementlar deb ataladi.