O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Murakkab viruslarga rripp, gerpes, gepatit, onkogen viruslar, qutirish, ensefalit, qizilcha kasalliklarini yuzaga chiqaruvchi viruslarni misol qilishimiz mumkin.



\

Мураккад вирус jap кутимча щюикка ка



519

Virusning huiayraga kirishi. Asosan hayvon viruslari hujayraning ichiga kapsidi bilan kiradi, bakteriofaglarning kapsidi esa hujayra tashqarisida qoladi. DNK tutuvchi ko'pchilik viruslar hujayra ichiga kirgandan so'ng, uning DNKsi hujayra DNKsiga ulanadi. RNK tutuvchi viruslar (masalan onkogen virusi)ning ba’zilari hujayra ichiga kirgach, o'zining RNKsidan virus DNKsini sintezlaydi (bu jarayon teskari transkripsiya deyiladi va teskari transkriptaza- revertaza fermenti yordamida amalga oshadi) va hosil bo'lgan virus DNKsi hujayra DNKsiga ulanadi.

520

• 
  Bakteriofag nuklein kislotasi bakteriya sitoplazmasiga tushadi, bakteriya kapsidi esa hujayra tashqarisida qoladi. Bakteriya hujayrasi sitoplazmasida bakteriofagning nuklein kislotasi reduplikatsiyasi (nuklein kislotaning karra ortishi) boshlanadi hamda bakteriya ribosomalarida bakteriofag oqsili sintezlanib, bakteriofag kapsidi shakllanadi. Oradan ma’lum vaqt o‘tgandan so‘ng bakteriya nobud bo‘ladi
  

521

5-MAVZU. MOG‘OR ZAMBURUG⁴LARI. ACHITQILAR

REJA:

1. 
   Zamburug‘lar haqida umumiy tushuncha
   
2. 
   Zamburug‘laming ko‘payishi.
   
3. 
   Zamburug⁴laming oziqlanishi.
   
4. 
   Mog‘or zamburug‘lari tuzilishi.
   
5. 
   Achitqilar haqida umumiy tushuncha.
   

• 
  Hozirgi vaqtga kelib zamburug‘larning 1.000.000 dan ziyod turi bizga ma’lum bo‘lib, ular parazit va saprofit hayot kechirib, o‘simliklardagi ko‘pgina kasalliklarga sababchi bo‘ladilar.
  
• 
  Ular asosan morfologik, fiziologik, biologik, sitologik va shunga o‘xshash xususiyatlarga asoslanib sistematikaga bo^clinadi.
  
• 
  Zamburug‘lar sistematikasida sinfdan turigacha bo‘lgan nomlanish lotincha nom bilan belgilanadi.
  
• 
  Zamburug‘lar sistematikasi alohida (sinf, tartib, oila, turkum va x.k) o‘rtasida tashkil topgan evolyusion, tabiiy aloqalar asosida tuzilgandir. Ularning ba’zi bir xususiyatlari o‘simlik xususiyatlariga o‘xshash bo‘lgani uchun (o‘sishi, ko^cpayishi) hamda hayvonlarning xususiyati (glikogen modda va xitindan tashkil topganligi) mavjud bo^clganligi uchun yangi guruhga ajratilgan. Bu guruhning nomi Fungi yoki Mycola.
  

522

• 
  Sinf - Clasis
  
• 
  Tartib - Ordo
  
• 
  Oila - Familiae
  
• 
  Turkum - Yenus
  
• 
  Tur - Species.
  

Hozirgi davr sistematikasi bo‘yicha zamburug Tar 2 guruh va 6 ta sinfga boTinadi.
Vegetativ tanasining tuzilishiga qarab: yuksak va tuban zamburug Targa boTinadi. Tuban zamburug Tarining vegetativ tanasi qobiqsiz sitoplazmali ameboid va ipsimon bir hujayrali mitseliydan tashkil topgan. Yuksak zamburugTarda esa ko‘p hujayrali mitseliydir.

• 
  Tuban zamburug Tar 3 evolyusion guruh: Uniciliata - bir xivchinli zoospora hosil qiluvchi organizmlar; Biciliata - ikki xivchinli zoospora hosil qiluvchi organizmlar; Aciliata - xivchinsiz va harakatsiz sporalar hosil qiluvchi organizmlardir.
  
• 
  Tuban zamburug ‘larga: Xitridiomitsetlar (Сhytridiomycess), Oomitsetlar (Oomycetes) va Zigomitsetlar (Zugomycetes) sinflari kiradi.
  
• 
  Yuksak zamburug Targa esa Askomitsetlar (Ascomycetes), Bizidiomits etlar (Basidiomycetes) va Deutromitsetlar (Deutromycetes) sinflariga kiradi.
  

523