O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Umuman olganda, mikroorganizmlar kislorodga bo'lgan talabiga
qarab 4 guruhga bo^clinadi:

1. 
   obligat (haqiqiy) aeroblar;
   
2. 
   haqiqiy anaeroblar;
   
3. 
   fakultativ (shart bo ‘Imagan) anaeroblar;
   
4. 
   mikroaerofillar.
   

Obligat aeroblar faqat moddalarni kislorod yordamida oksidlanishi natijasida olinadigan energiya hisobida rivojlanadilar. Shuning uchun ham ulami hayoti kislorod bilan bog‘liq. Obligat anaeroblar, oksidlanish reaksiyalarida vodorodning akseptori sifatida nitratlar, sulfatlar yoki boshqa oksidlangan moddalardan foydalanadilar. Fakultativ anaeroblar yashashi uchun kislorodni bo'lishi yoki bo'lmasligi unchalik katta rol o^cynamaydi. Mikroaerofillar, juda oz miqdorda kislorod saqlagan muhitda rivojlanadilar.

• 
  Biologik omillarning mikroorganizmlarga ta’siri. Tabiiy sharoitlarda, shu jumladan, oziq-ovqat mahsulotlarida, mikroorganizmlarning turli vakillari birgalikda rivojlanadilar. Ular orasida qaror topgan o^czaro ta’sir va munosabat turlicha bo‘ladi. Ayrim hollarda ikki yoki undan ortiq mikroorganizm turlarining birgalikda hayot kechirishi o^czaro foydali bo‘lishi va, hatto, birgalikda ular yakka holda hayot kechirganlaridan yaxshiroq hayot kechirishlari mumkin. Bunday o‘zaro ta’sir simbioz deyiladi. Simbiontlar orasida mikroorganizmlar hayot faoliyati mahsulotlarining o‘zaro almashtirib o‘zlashtirishi ham kuzatiladi. Simbiozga misol qilib sut achitqi bakteriyalari va achitqi zamburug‘larining birgalikda rivojlanishlarini keltirish mumkin.
  

542

• 
  Antibiotiklar tibbiyotda keng qoilaniladi.
  
• 
  Ilmiy izlanishlar asosida tez buziluvchan mahsulotlarga antibiotiklar bilan ishlov berish va bunday ishlov berishda sovuqdan foydalanish samaradorligi aniqlangan.
  
• 
  Oziq-ovqat sanoatida nistatin, biomicin, nizin kabi antibiotiklar qo‘llaniladi.
  
• 
  Antibiotiklar nafaqat mikroorganizmlar tomonidan, balki o‘simlik va hayvonlar tomonidan ham ishlab chiqariladi.
  
• 
  0‘simlik tabiatli antibiotiklar fitonsidlar (grekcha "fiton" - 0‘simlik) deyiladi. Fitonsidlar 1928-yilda B.P.Tokin tomonidan aniqlangan. B.P.Tokin o‘simliklar tomonidan ajratib chiqaruvchi ayrim uchuvchan moddalar va ularning to‘qima sharbatlari infuzoriylar, bakteriyalar, achitqi zamburug^c lari va mog‘orlarga halok etuvchi ta’sir ko^£rsatishini aniqlagan.
  

543

9-MAVZU. TUPROQ, SUV VA HAVO MIKROFLORASI

REJA:

1. 
   Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi
   
2. 
   Tuproq mikroflorasi.
   
3. 
   Suv mikroflorasi.
   
4. 
   Havo mikroflorasi.
   

• 
  Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi. Yer sharining turli geografik zonalarida iklim sharoiti har xil bo'lishiga qaramay, mikroorganizmlardan xoli bo‘lgan tumanni topib bo‘lmaydi. Muz okeanida va Afrika sahrosida, baland tog‘lar cho‘qqisida va chuqur suv ostida, o‘simlik organlarida son-sanoqsiz mikroblar tarqalgandir. Mikroorganizmlarda hayot jarayonlarini saqlash xususiyati kuchli bo‘lganligidan ular bir necha yuz, hattoki bir necha ming yillardan keyin ham qulay sharoitda tiriklik xususiyatlarini namoyon qilgan. 1911 yilda muz tagidan topilgan momont ustida mikroorganizmlar borligi va ular yashashga qodir ekanliklarini Omelyanskiy kuzatgan.
  

544

• 
  Insonlarning og‘iz, burun bo^cshliqlarida, ayniqsa kasallangan tishlarida turli xil zararli va zararsiz mikroorganizmlar uchraydi. Traxeya va bronxlarda havo tarkibidagi barcha mikroblar uchraydi.
  

• 
  Qizilo’ngach va oshqozonda mikroblar soni kam bo‘lsa, ingichka ichak, ayniqsa yo‘g‘on ichakda mikroblar son- sanoqsizdir. Masalan 1 g axlat tarkibidagi mikroblar soni milliardlar bilan sanaladi.
  

• 
  Ba’zi hayvonlar axlatining 1/3 qismi mikroblardan iborat ekan. Axlat tarkibida kokkilar va tayoqchasimonlar, vibrionlar va spiroxetalar, viruslar va aktinomitsetlar, turushlar, zamburug‘lar hamda sodda hayvonlar vakillari uchraydi. Shular ichida vabo poliomilit, dizenteriya, sariq va boshqa kasalliklarni tug‘diruvchilar ham bo‘lishi mumkin. Bola tug ^e ilib, 2,5 oy o^£tgach, uning tanasida mikroblar to‘plana boshlaydi.
  

• 
  Daryo suvi shaharga yetmasdan oldin unda mikroblar kamroq bo‘ladi. Shahardan chiqqandan keyin esa ularning soni ko‘payadi. Masalan, Ural daryosi suvining shaharga yetib kelmasdan oldingi 1 ml da 197000 mikrob bo‘lgan bo^£lsa, shahardan chiqqandan keyin 400000 mikrob aniqlangan.
  
• 
  Havo mikroflorasi. Havo quruq bo‘lsa, tuproqdan ko‘tarilgan chang to‘zon hisobiga havo mikroblar bilan ifloslanib turadi. 1 g chang tarkibida bir milliongacha mikroblar borligi aniqlangan. Yil fasllari o‘zgarishi bilan havodagi mikroblar soni ham o'zgarishini parijlik Mikeleya tekshirgan. Buni quyidagi jadval raqamlaridan ko‘rish mumkin.
  

545