O‘zbеkistоn rеspublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti

Bakteriofagning tabiatda tarqalishi va ahamiyati.
Bakteriofaglar. Bakteriya viruslari (bakteriofaglar). 1917-yilda fransuz mikrobio­logi D. Errel ichburug‘ qo‘zg‘atuvchisi kulturasiga kasal odamning fltrlangan najasini qo‘shib, bakteriyalarning lizisga uchrashini kuzatgan. Ichburug‘ bakteriyalari kulturasini ko‘p marotaba qayta-qayta ekilganda ham lizis qiluvchi yahshiil nafaqat saqlanib qolgan, balki faolligi yana ham oshgan. Moyil bakteriyalarni erituvchi viruslar «bakteriofaglar» - bakteriyalarni «yeb qo‘yuvchilar» (lotin. phages - yeb qo‘yuvchi), bakte­ri­yalar lizisi bilan tugovchi bakteriofaglar ta’sirini - «bakteriofagiya hodisasi», deb nomlangan.
Fag zarralarinig tuzulishi. Faglar mayda- mayda zarralar yoki korpuskulalardan iborat bo‘lib, boshcha va dumdan tashkil topgan va shaklan sipirmatazoidga o‘xshab ketadi. Faglarning katta kichikligi 20nm dan 200nm gacha boradi. Faglarda ham xuddi viruslardagidik tashqi oqsil parda va boshchasida nuklien kislota bor. Ko‘pchilik faglarda bu- ikki zanjirli DNK dir. Kim­yoviy tarkibiy jihatidan bakteriofag zarralari nuklioproteidlardan iborat bo‘lib, 50-60 % oqsil va 40-50% DNK dan tashkil topgan.
Faglar spetsifig xususiyatga egadir, ularning bu xususiyati faqat muayyan tur yoki tipdagi bakteriyalarda ko‘payish hamda faqat shularni lizisga uchratish xossasidan iborat. Bir-biriga qon qardosh turdagi bakteriya turlarini ham lizisga uchrata oladigan polifaglar ham bor. Infeksion kasalliklarning laboratornik diognostikasida faglarning spesifi­glik xossa­laridan foydalaniladi. Fagning tashqi ta’sirlarlarga chi damliligi ancha yuqo­ri, u dezenfeksiyalovchi moddalarning odatda ishlatiladigan konsentrasiya­lariga: 1-2%li fenol eritmasi, 0,5%li sulema eritmasiga chidamlidir.Fagning azot va sulfat kislotalarga o‘rganib qolgani ham ko‘rilgan.
Fagning kelib chiqishi va tabiati xanuz noma’lum bo‘lib kelmoq­da. Fagning xo‘jayin –bakteriya hisobiga ko‘paya olishi, o‘zgarishga uchrab,enzimlar ishlab chiqara olishi uning tabiatan tirik ekanligini isbot etadi.