O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

3.
 
Sport mashg’ulotlarining bosqichlanishi 
Boshqa sport turlarida bo’lgani kabi badmintonda ham yuqori natijalarga erishish uzoq yillik 
mashg’ulotlar jarayonining shakllanishini to’g’ri yo’naltirish orqali erishiladi. Bunga ko’p 

---

112 
tomondan mashg’ulot yuklanmalarini to’g’ri rejalashtirish va qayta tiklanishlar jarayoni, o’zaro 
harakatlanishning turli xil vositalarini tanlash, o’quv mashg’ulot jarayonlarining turli xil 
strukturalarini shakllantirish yordam beradi. Mashg’ulot strukturasi L. P. Mateyevning nazaricha 
sport mashg’ulotlarining komponentlar (qisman, tomonli ) birlashuvini, ularning bir biri bilan va 
umumiy ketma ketlikni aniq tartibda namoyish etadi. 
Mashg’ulot jarayoni bir nechta tuzilmaviy elementlardan tashkil topadi, ularning har biri esa 
belgilanga rejalashtirilgan yuklama olib keladi: mikrostruktura – bu hafta mobaynidagi alohida 
mashqdir. Mezostruktura – taxminan biro y davom etadigan mikrosikllar qatoridir; makrostruktura 
– yarim yillik, yillik, ko’p yillik mashg’ulot mezosikllari qatoridir. Mashg’ulotlar yuklamasining 
belgilangan ketma-ketligi mashg’ulotlar jarayonining istalgan bosqichida alohida zvenolarga 
nisbatan 
vaqtinchalik 
aloqada 
kuzatiladi. 
3.1.
 
Mashg’ulotlarni bosqichlashtirishning tashqi shartlari 
Yillik siklning shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omil jismoniy sifatlarning 
mukammallashitirilishi yoki rivojlantirilishi qonuniyatlari, sport mashg’ulotlarining asosiy 
qonuniyatlarini hisobga olmasdan tuzilmaydigan musobaqalar kalendari hisoblanadi. Sportchining 
ko’plab musobaqalarda ishtirok etishini hisobga olgan holda, shuni unutmaslik lozimki, ular uchun 
yuqori yuklama bo’lib, ularni tartibli tarzda joylashtirish juda muhim hisoblanadi. “Faqatgina 
musobaqalar asosiy bo’lib, qolganlari o’yinchining klassifikatsiyasiga ta’sir etmaydigan holda 
ikkinchi darajali va qo’shimcha bo’lishi lozim” (Skorodumova A. P. Zamonaviy tennis. 
Trenirovkaning asoslari. M.: FiS, 1984, 104 b. ) Yuqori klassifikatsiyaga ega bo’lmagan 
badmintonchilar uchun birinchi o’rinda jamiyat, davlat va boshqalar asosiy bo’lishi mumkin. Milliy 
terma jamoa sportchilari uchun birinchi o’rinda dunyo, yevropa va boshqa musobaqalar bo’lishi 
lozim. Bu kabi yondashuvning maqsadi quyidagicha bo’ladi: barcha tayyorgarlik sportchining 
imkoniyatlarini mavsumning eng ma’suliyatli musobaqalarga yo’naltirilishini ta’minlashdir. 
Musobaqalarning tartibli ravishda boshqarilishi mashg’ulot jarayonlarini alohida mashg’ulot, 
mikrostruktura, mezostruktura, mikrostruktura doiralarida tashkil etish talabini namoyon etadi.
Mashg’ulot jarayonini rejalashtirishdan avval, sportchining qaysi musobaqaga tayyorgarlik 

---

113 
ko’rayotganligini, bunga qancha vaqt sarflanishini, shu bilan birgalikda uning jismoniy, ruhiy, 
texnik, taktik tayyorgarligi qay darajada ekanligini bilish kerak. Va nihoyat tayyorgarlikning ushbu 
jamlanmasi bir musobaqa va qolgan musobaqalar jarayonigacha qanday tayyorgarlik jarayonida 
bo’lishini aniqlash maqsadga muvofiq.
3.2.
 
Tayyorgarlik bosqichlari va sport formasining rivojlanish fazalari 
Badmintonda boshqa sport turlari kabi mashg’ulot rivojlanish jarayoni, sport formasining 
rivojlanishi uchta fazada sodir bo’ladi: egallash, barqarorlashtirish va vaqtli ajratmalar.
Sport formasining egallash fazasi badmintonchilarning funksional imkoniyatlari, asosiy 
jismoniy sifatlarini shakllanish mukammallashtirilishiga yo’naltirilgan. Bu sifatlar: tezkorlik, 
chidamlilik, egiluvchanlik va boshqalar. Shu bilan birga yangi amallarni va eng ko’p ishlatiladigan 
amallarni rivojlantirish ham ushbu fazada amalga oshiriladi.
Barqarorlashtirish 
fazasi 
esa 
mashg’ulotlarning 
alohida 
komponentlarni 
mukammallashtirishga qaratilgan. Bular quyidagi komponentlardir: texnik, jismoniy, taktik v.h.k. 
Sport formasining vaqtli ajratmalar fazasi – bu funksional imkoniyatlar, jismoniy sifatlar 
holat darajasining vaqtinchalik pasaytirishning tabiiy jarayonidir. Sportchining bu vaqtdagi barcha 
harakatlari qayta tiklanishga sarflanadi 
Har bir faza yillik siklning belgilangan bosqichiga to’g’ri keladi. Sport formasini egallash 
fazasi tayyorgarlik bosqichiga mos keladi, barqarorlashtirish fazasi – musobaqalashish, sport 
formasining vaqtli ajratmalar fazasi – o’tish bosqichiga mos keladi.