O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

3.3.
Barcha talabalar tomanidan aytilgan fikrlar umumlashtiriladi, tahlil qilinadi 
va eng to’g’ri fikrlar jamlanadi. 
3.4.
Aytilgan g’oyalar to’ldiriladi, mavzuga oid umumiy fikrlar aytiladi. 
O’qituvchi-
talaba, 
40 minut. 
IV 
Beriladigan savollar: 
3.1.1.
Mexanik elementlar deb nimaga aytiladi? 
3.1.2.
Tuproq mexanik tarkibiga ko’ra Kachinskiy klassifikatsiyasi nimaga 
asоslangan? 
3.1.3.
Yirik chang zarrachalarining o’lchami nechaga teng? 
3.1.4.
Qanday o’lchamdagi zarrachalar kolloid zarrachalar deyiladi? 
3.1.7.
Fizik qum deb qanday o’lchamdagi zarrachalarga aytiladi? 
3.2.1.
Dala sharoitida tuproqning mexanik tarkibi qaysi usulda aniqlaniladi. 
3.2.2.
Laboratoriya sharoitida tuproq mexanik tarkibi qaysi usulda aniqlaniladi. 
O’qituvchi, 
15 minut 
V 
Yakuniy fikrlar aytiladi. Talabalar bilimini baholash uchun og’zaki va test 
savollari beriladi. Baholash mezoni asosida talabalar bilimi baholanadi. 
TMI topshiriqlari beriladi. 
Dars yakunlanadi va talabalar bilan xayrlashiladi.
 
O’qituvchi, 
10 minut 
 
ASОSIY SAVOLLAR 
3.1. Tuproqning granulometrik tarkibi va unga qo’ra klassifikatsiyasi. 
3.2. Tuproqning granulametrik tarkibini o’rganish usullari. 
Tayanch iboralar: 
Mexanik elementlar, granulometrik tarkib, fraktsiyalar, fizik loy, fizik qum, qumloq, qumoq, 
sоz, suspenziya. 
1-ASОSIY SAVOL 
TUPROQNING GRANULOMETRIK TARKIBI VA UNGA KO’RA KLASSIFIKATSIYASI 
1-asоsiy savolning bayoni: 
Nurash qobig’ining ustki qismi tuproq paydo qiluvchi ona jins hisоblanadi, Mazkur jinsdan 
tashkil topgan tuproq toshlardan tortib kolloidlar deb atalgan eng mayda zarrachalarni o’z ichiga 
oluvchi turli katta-kichik zarrachalardan iboratdir. 
Tog’ jinslari va minerallarning ayrim zarralari mexanik elementlar deyiladi. 
Tuproq va tog’ jinslari tarkibidagi zarralarning katta-kichikligi va miqdori har xil bo’ladi. 
Katta-qichiqligi bir-biriga yaqinroq va fizik hossalari o’xshash bo’lgan mexanik elementlar bir xil 
fraktsiyani hosil qiladi. Zarrachalarning ayrimlari kristal tuzilishiga ega bo’lgan uvoqchalar va 
minerallardan tashkil topgan( qvarts, dala shpati) boshqa bir xil minerallar makroagregat tuzilishiga 
ega bo’lsa, bazi bir ikkilamchi minerallar va organik moddalar esa amorf tuzilishga egadir. 
Mexanik elemetlar o’zining katta kichikligiga qarab fraktsiyalarga bo’linadi. 
Mexanik elementlarning Vilyams ishlab chiqqan va Kachinskiy tomonidan anchagina 
o’zgartirishlar kiritilgan klassifikatsiyasi eng keng tarqalgan klassifikatsiya hisоblanadi. 
Kachinskiy shkalasi bo’yicha mexanik elementlar quydagi fraktsiyalarga bo’linadi: 

---

43