O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

1)
Strukturalik kriteriysi sug’oriladigan tuproqlarda effektiv unumdorlik darajasini 
ko’rsatadigani belgidir. 
2)
Agregatlarning eng kichik diametri. 
3)
Suvga chidamli agregatlarni ajratib olish usuli. 
NAZORAT TOPSHIRIQLARI
10.2.1.
Agronomik jixatdan eng yaxshi struktura agregatlarining o’lchami qancha? 
10.2.2. 
Yaxshi strukturali tuproqlarda 0,25 mm dan katta agregatlar miqdori og’irligiga 
nisbatan % xisоbida qanchaga teng? 
10.2.3.
Tuproqlarning strukturali tarkibi(0,25-10 mm gacha bo`lgan zarachalar yig’indisi) ga 
ko’ra eng yaxshi tuproq deb nimaga aytiladi? 
10.2.4.
Eng past strukturali tuproqlarga qaysi tuproqlar kiradi? 
3-ASOSIY SAVOL 
STRUKTURANING BUZILISH SABABLARI VA UNI TIKLASH USULLARI
3-asоsiy savolning bayoni:
Yuqorida bayon etilganlardan ma’lumki, tuproq strukturasining takomillashishi, uzoq vaqt 
davomida ro’yobga chiqadi va ko’pdan-ko’p jaroyonlarga duch keladi. O’ylamasdan qilingan har 
bir agrotexnik tadbir yoki insоniyatning dehqonchilik faoliyati tuproq strukturasining buzilishiga 
olib keladi. 
Strukturaning buzilishiga quyidagilar sabab bo’ladi: 
1.
Mexanik kuchlar- bunga tuproqga ishlov beruvchi yirik massali mashina va asbob 
uskunalar kiradi. 
2. 
Agrotexnik tadbirlarning noto’g’ri yoki rejasiz o’tkazilishi. Masalan, sernam yoki nami 
qochib tobidan o’tib ketgan tuproqni shudgorlash, xaydalgan yerni xadeb malolay berish, 
yetilmagan yerlarni boronalash, bo’lar-bo’lmasga kultuvatsiya qilish va boshqalar. Ayniqsa bu 
o’rinda nishab(qiya) yerlarni xaydash texnikasini buzish mavjud strukturani buzilishigagina emas, 
balki tuproq unimdor qismining batomom yo’qolishiga olib keladi. 
3.
Yerni sug’orish va o’g’itlash. 
Sug’orish suvlari(ayniqsa ular u yoki bu darajada minerallashgan bo’lsa) ta’sirida xam 
tuproq strukturasi ma’lum darajada buziladi. Chunki bu suvlar tuproq tarkibidagi suvda-eruvchan 
birikmalarni va tuproqqa sоlingan mineral o’g’itlarni eritadi hamda eng yaxshi koagulyator 
xisоblangan qaltsiy kationnini siqib chiqaradi. 
Yerga sоlingan (NH
4
NO
3
o’g’iti tarkibidagi ammoniy tuproqdagi korbonatlar bilan 
reaksiyaga kirishib ammoniy korbonat hosil qiladi. 

---

86 
Bundan tashqari, tuproqni ammoniy sulfit singari fiziologik kislotali va natriy nitrat kabi 
fizologik ishqorli mineral o’g’itlar bilan bir necha yil surinkasiga o’g’itlash tuproq strukturasining 
buzilishiga olib keladi. 
4.
Tuproqdagi bioximik jarayonlar gumis hosil bo’lishi, aerob(kislorodli) va anaerob 
(kislorodsiz) bijgish (chirish) katta tasir ko’rsatadi. Chunki tuproq mexanik zarrachalarini bir-biriga 
maxkam yopishtirib turgan chirindi mikroorganizmlar ta’sirida aerob sharoitda batomom 
shakllanadi. Bu o’rinda har xil fizik -ximik va bioximik jarayonlarda hosil bo`lgan suvda eruvchan 
tuzlarning strukturani buzishdagi ta’siri juda katta. 
Hozirga qadar tuproq strukturali holatini tiklashning quyidagi agrotexnik usullari mavjud: