O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti o’. T. Toshbekov

1.
Tuproqqa ishlov berish. 
2.
Tuproqni gumin va ulmin kislotalari bilan boyitish. 
3.
Nordon(qislotali) tuproqlarni axoqlash, ishqorli tuproqlarni gipslash. 
4.
Almashlab ekish sistemasini to’g’ri joriy etish. 
Ishlov har yili qaytariladigan muhim agrotexnik tadbir xisоblanadi. Uni amalga oshirishda 
insоniyat mexanik va fizik jixatdan katta ish bajaradi. Isbot tariqasida N.A.Kachinskiyning quyidagi 
taxminiy xisоbini keltiramiz: butun yer sharida 1 mlrd gektardan ortiq yerga dehqonchilik qilinadi. 
Shundan 500 mln gektar yer maydoni 20 sm chuqurlikda haydalsa, insоniyat har yili 1000 qm
3
tuproqni ag’dar-to’ntar qilgan bo’ladi. 
Bu esa butun yer sharidagi daryolarning dengiz va okeanlarga olib keladigan katta mineral 
yotqiziqlaridan 7-10 marta ko’pdir. 
Keltirilgan oddiy bir misоldan ko’rinib turibdiki, insоniyat ishlov jarayonida katta ish 
bajaribgina 
qolmay, 
balki 
kelajak 
hosil 
taqdirini 
xal 
etuvchi 
tuproq 
muxitini vujudga 
keltiradi.Yetukli tuproqshunos olim E.Rassoll ta’kidlashi bo’yicha dehqonchilik sistemasida tuproq 
unimdorligini ta’minlovchi agregat bo’lakchalarini vujudga keltira olmagan ishlov usuli yaroqsiz 
xisоblanadi. Akademik V.R. Vilyams tuproqqa madaniy ishlov berishga aloxida etibor berdi. Uning 
ta’kidlashi bo’yicha ishlovning asоsiy vazifasi tuproq xaydalma qatlamini agregatchalardan tashkil 
topgan g’ovak sistemaga aylantirishdir. 
Ishlov jarayonini o’tkazish vaqtida tuproq chang to’zanga aylanmasligi lozim. 
Binobarin bu jarayonni tuproq o’ta nam yoki juda qurib qolgan sharoitda olib borish 
mumkin emas. Sifatli ishlovni ta’minlovchi ko’pgina fizik mexanik jarayonlar-yopishqoqlik, 
plastiklik, uvolanish, qattiqlik va boshqalar tuproqning namligi bilan chambarchas bog’langan 
bo’ladi. 
Fizik yetilgan tuproqning namligi plastiklik holatining eng quyi darajasiga yaqin turadi. Bu 
paytda xaydalgan tuproq yaxshi uvoqlanadi, yerni ishlash uchun ketadigan mexnat sarf kamayadi va 
eng chidamli agregatlar hosil bo’ladi. 
Tuproq strukturasini tiklash uning kmyoviy xususiyatini yaxshilashi bilan xam amalga 
oshiriladi. Sho’rtob yoki podzol tuproqlar bunga misоl bo’lishi mumkin. Bunday tuproqlarning 
singdirish kampleksida vodorod, natriy bo’lib, bunday elementlar ishtiroqida nordon yoki ishqoriy 
muxit paydo bo’lishidan tashqari suvga juda chidamsiz struktura hosil bo’ladi. Shuning uchun xam 
bunday tuproqlarning strukturali holatini yaxshilash maqsadida yerga oxak yoki gips sоlanadi. Bu 
tuzlar tarkibidagi ikki valentli elementlar o’rnini oladi. Bu jarayonning bir necha bor qaytarilishi 
nordon va sho’rtob tuproqlarning strukturali holatini yaxshilaydi. O’rta Osiyo ho’jaliklarida 
to’plangan hamda ilmiy-tekshirish tashkilotlarining dala sharoitida olib borilgan ko’p yillik 
tajribalarining yakunlari quyidagi xulosaga olib keldi: