|
4. Korxonada marketing faoliyatini tashkil qilish.
Korxonada marketingning asosiy maqsadi berilgan vaqg chegarasida va
faoliyati mablag‘lar bilan tahminlanishi doirasida rentabellikni tahminlash va
belgilangan xo‘jalik xisobidagi foydani olishdan iborat.
Yapon firmalarining fikricha marketingning tan olingan yetakchilarining
asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
• sotish ҳajmi;
• o‘sish (sotish va foyda ҳajmining) surҳati;
• bozordagi ulush;
• rejalashtirilgan foyda, u foyda miqdori, foydani sotish ҳajmiga nisbati,
butun sarmoyaga foydaning mehyori, foydaning ҳissadorlik sarmoyaga
munosabati va ҳ.k.da aks etgirilishi mumkin;
• sarmoyaning tarkibi, yahni yordamga berilgan sarmoyalarni aktivlarning
umumiy miqdoriga nisbati (Yaponiyada ular taxminan 20% ni tashkil
qiladi).
Qo‘yilgan maqsadlarga muvofiq marxetingaing bozor vaziyatlarini ko‘proq
ilmiy-texnik taraqqiyot tomonidan aniqlanadigan talabning to‘lov qobiliyati va
tovarning o‘z tarkibidagi tendentsiyalarini bashorat qilishga mo‘ljallanganlini
qo‘llab-quvvatlash darkor.
Ҳozirgi zamon marketingi korxonaning ishlab chiqarish va tijorat
faoliyatining barcha soҳalarini qamrab oladi. Korxonalarda marketing istehmol
ko‘rsatkichlarini na faqat buyumlar turlarida, balki qo‘yilgan talablar (asosiy
o‘lchamlar yoki tahriflovchi marketinglar) darajalarida o‘rganishni aniqlashdan
boshlanadi. SHunga muvofiq, marketing o‘z ichiga korxonani uning asosiy
vazifalariga javob beruvchi belgilangan tuzilmasini qurish va korxonaning asosiy
maqsadlariga erishish uchun turli xil bo‘linmalarni muvofikdashtirishni tahminlash
134
ishlarini o‘z ichiga oladi. Marketing faoliyatining tajribasi ko‘rsatadiki, marketing
xizmatlari direktorlarining xuqukdari doirasi va roli turli xil korxonalarda butunlay
bir biriga o‘xshamaydi. Birlarida, marketing-direktorlar sotish xizmatiga raҳbarlik
qilshn, reklamaga va bozorning tadqiqoti bo‘yicha ishni tashkil qilishga
mablag‘larni taqsimlash bilan cheklanadilar. Boshqasida, maҳsulotlar navlarini
anikdash va rejalashtirish, narxlarni belgilash, sotish tizimini qayta tashkil
qilishda ishtirok etadilar.
Korxonalarda marketingni tadbiq etishning vatanimiz va xorij tajrybasi shuni
ko‘rsatadiki, marketingai tashkil qilish -bu maxsus rasmiy ajratilgan bo‘linma
bo‘lmay, unga topshirilgan belgilangan vazifalarni, odatda korxonada ҳozirgi
vaqtgacha bajarmaganlar yoki qisqacha bajarganlar.
Ҳammadan avval, bu korxona faoliyatini bozorga qaytadan mo‘ljallashtirish,
ishlab chiqarish talablariga anҳanaviy qaytadan mo‘ljallashtirishdan bozor
talablariga mo‘ljallashtirishga o‘tish. Bu, albatta, muqobil tushuncha emas. Ular
o‘zaro yaqindan bog‘langan, bozorga mo‘ljallashtirish - korxoka faoliyatidagi eng
yuqori pog‘ona, qachonki u ilg‘or texnologiyada qolgan ҳolda uning talablariga
qo‘shilmay, balki uning yakuniy maqsadi - bozor talabiga kirganida.
Mamlakatimiz tajribasi ko‘rsatishicha marketing xizmatlarini qurish turli xil
tartibda amalga oshirilishi mumkin. Ammo tahkidlash kerakki, bunday xizmat,
qoidaga ko‘ra, bosqichma bosqich, korxonaning turli xil bo‘linmalariga tarqatib
yuborilgan marketingaing barcha asosiy vazifalari (bozorni o‘rganish, navlarni
shakllantirish, savdo va narx-navo siyosati, reklama va ҳ.k.)ni birlashtirib
shakllantiriladi. SHuning bilan bir vaqtda korxona marketing xizmati birga emas,
balki bir necha bo‘linmalar bilan ko‘rsatilishi mumkin.
Bunday ҳolat barcha marketing vazifalarini aniq muvofiqlashtirish kerak.
Marketingaing ҳozirga zamon kontseptsiyasi quyidagicha:
• bozorni kompleks o‘rganish;
• tovar navlarini rejalapggarish;
• talabni shakllantirish va sotishni ragbatlangirish;
• savdo-sotiq faoliyatini rejalashtirish va tashkil qilish.
Vazifalarning ҳar biriga faoliyatning ixtisoslashtirilgan turi
kiradi, ularni 6-jadvaldagi ko‘rinishda taqdim qilish mumkin.b-jadval.
Marketingning asosiy funktsiyalari
Marketing funktsiyalari
Faoliyat turi
Bozorni kompleks tadqiq qilish
Bozorning asosiy ko‘rsatkichlarini aiiqlash.
Bozorning rivojlanish istiqbollari
Istehmolchilarni o‘rganish (istehmolchilarning
tovarga munosabati, xarid qilish sabablari, xarid
qilish usullari). Raqobatchilar pozitsiyalarining
va faoliyat amaliyotining taҳlili. Bozorni
segmentlash. «Muvaffaqiyatning ҳal qiluvchi
omillari»ni aniqlash.
135
Tovar assortimentini rejalashtirish
Ishlab chiqarishning assortiment tarkibini ishlab
chiqish. Tovarning rivojlanish anҳanalari.
Tovarning istehmol va texnik ko‘rsatkichlari
o‘rtasida o‘zaro aloqani o‘rnatish. Yangilik
kiritish siyosati (amaliy tadqiqotlarning istiqbolli
yo‘nalishlari). Tovar raqobatbardoshligini
baҳolash. Baҳo siyosati.
Talabni shakllantirish va
o‘tqazuvni rag‘batlantirish
Aloqalar o‘rnatishni rivojlantirish. Reklama.
O‘tqazuvdagi ishlovchilarni ixtisoslashtirish.
Korxona imidjini shakllantirish.
Savdo-o‘tqazuv faoliyatini
rejaladggirish va tashkil etish
Utqazuv va tovar ҳarakati kanallarini tanlash.
Tovar aylanuvini assortiment pozitsiyalari
bo‘yicha rejalashtirish. Maҳsulotni sotishning
optimal sharoitlarini aniqlash. Sotuvni
prognozlash.
Marketingning asosiy vazifalari bo‘linmalarnyang xizmatiy vazifalarini
taqqoslash yo‘li bilan anikdanadi, (respublika korxonalarida marketingning 15-
20% ga yaqin vazifalari bajarilishi anikdangan).
Bir tomondan maҳsulotlar ko‘pgina turlarining keskin yetishmasligi, boshqa
tomondan ishlab chiqarishda sotuvda bo‘lmagan tovarlar mavjud bo‘lgan vaziyatda
istehmolchilar talablari va ishlab chiqarish dasturlari o‘rtasida epchilroq va
tezkorroq o‘zaro aloqalarni tahminlash uchun marketingdan foydalanish muҳim
vazifa bo‘ladi.
Korxonalarda marketing xizmatini yaratishda bosqichma bosqich qurish
maqsadga muvofiq.
Marketing
xizmatini
yaratishning
birinchi
bosqichida
korxonadagi
boshqaruvning mavjud tartibini tubdan o‘zgartirmasdan, balki faqat marketing
xizmatini ajratib, qayta qurishni amalga oshirish lozim.
Bizning fikrimizcha, bu ҳolda eng mahquli vazifaviy belgi bo‘yicha:
o‘xshash xizmatlarni birlashtirish va bir guruҳni boshqasidan aniq ajratish
yo‘li bilan tashkil qilingan marketing xizmatidir. Bu ko‘pchilik qaramliklarni
yo‘qligini, soddaligini tahminlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi korxonalari, assotsiatsiyalari faoliyatining marketing
xizmatlari bo‘yicha taҳlili ko‘rsatadiki, bajarilayotgan vazifalarning asosiy qismi
tijorat xizmatlari bo‘linmalari zimmasiga yuklatilgan. SHu sababli marketing
xizmatini tijorat bloki asosida tashkil qilish maqsadga muvofiq ko‘rinadi. Bunday
tashkiliy tuzilmani chizma ҳolida tasvirlanishini 2 - rasmdagi chizma ko‘rinishida
berish
mumkin.
136
2-rasm. Marketing xizmatining tashkiliy tarkibi
Do'stlaringiz bilan baham: |
