O’zbеkistоn Rеspublikаsi Оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi fаrg’оnа pоlitехnikа instituti

22-Ma’ruza  
Mavzu: To’qimachilik korxonalarida marketing 
Reja:  
1.  Korxonalar faoliyatida marketingni o’rni va aҳamiyati.  
2.  Tovar bozorini baҳolash va uni ko’rsatkichlari  
3.  Korxonalarda marketing xizmati tarkibi, strukturasi va funktsiyasi 
Korxonalar faoliyatida marketingni o’rni va aҳamiyati. 
Korxonada  marketingaing  o‘sib  borish  aҳamiyati  uning  tashkiliy  tuzilmasida 
o‘z aksini topadi. Rivojlanish pallalarini ҳam quyidagicha ajratish mumkin: 
  marketing taqsimlash vositasi sifatida; 
   sotish vazifasi sifatida marketing vazifalarini tashkiliy jamlash; 
  marketingai mustaqil xizmatga ajratish; 
  marketing korxonaning asosiy vazifasi sifatida 
1.  Marketing  taqsimlash  vositasi  sifatida  shuning  bilan  tahrif-lanadiki,  bu 
bosqichda  tovarlarni  sotish  muammo  emas,  shuning  uchun  marketing  bu 
bosqichda  taqsimlash  vazifalari  bilan  cheklanadi.  Marketing  faoliyatining   
bunday    tashkiliy    tuzilmasi    AQSH      va      Germaniyada    50-yillarning 
o‘rtalarigacha mavjud bo‘lgan. 
2.  Sotish  bilan  bog‘liq  muammolar  va  marketingning  aҳamiyatini  yaxshi 
tushunish  muҳim  tashkiliy  o‘zgarishlarga  olib  kelgan,  yahni  sotish 
bo‘yicha   faoliyat   bitta   raҳbar   ixgiyoriga  o‘tgan,   bunday   tuzilma   50-
yillardagi Amerika va 70-yillargacha Germaniya uchun xos bo‘lgan. 
3.  Marketing  faoliyati  rivojlanishining  uchinchi  bosqichi  korxonaning  boshqa 
xizmatlari bilan teng  ҳuquqli bo‘lgan  marketing  ixtisoslashgan  xizmatining 
paydo 
bo‘lishi 
bilan 
tahriflanadi. 
Bunday 
xizmat 
maҳoratni  rejalashtirish  va  rivojlantirish  narxini  tashkil  qilishga  javob 
beradi, maҳsulotning tashqi ko‘rinishi, idishi va nomi ҳaqidagi masalalarni 
ҳal  qiladi.  SHuning  bilan  birga, ҳar bir bo‘lim  o‘z  manfaatlarini o‘ylaydi, 
shuning  uchun  ularni  tashkil  etishda  eng  muvofiq  kombinatsiyalari  yo‘q, 
marketingaing aҳamiyati ҳam katta emas. 
4.  Korxona  faoliyatining  barcha  soҳalarini  marketing  talablarini  mo‘ljal  qilib 
olishi  keyingi  bosqich  bo‘ladi,  yahni  marketingga  asosiy  vazifa  sifatida 
qaraladi.  SHuning  uchun  barcha  bo‘linmalar  marketing  xizmatiga 
bo‘ysunadi.  Lekin,  amaliyotda teskari  ҳolatlar ҳam  uchrab turadi.  Masalan, 
ayrim  Germaniya  va  AQSH  kompaniyalarida  maxsus  marketing  bo‘limlari 
qisqartirilib  boshqarish  tizimidan  chiqarilgan.  Raҳbariyatning  qarorlari 
bo‘yicha  ҳar  bir  funktsional  bo‘lim  marketing  tamoyillari  va  qurollaridan 
oqilona, doim ҳarakatda foydalanish zarurligini bildirganlar. 

---

 
128
 
SHunday  qilib,  marketing  korxona  faoliyatiga  to‘liq  ҳolda  yoki  qisman 
integratsiyalashuvi  mumkin.  Mamlakatimiz  va  xorijdagi  tajribalar  shuni 
ko‘rsatadiki,  ko‘pchilik  korxonalar  rivojlanshpning  uchinchi  bosqichida  turibdi. 
To‘liq  integratsiya  -  ko‘proq  umumiy  extiyoj  tovarlari  soҳasidagi  Amerika 
korxonalarida qo‘llanilgan. 
Marketingni  tashkil  qilish  tuzilmasi  va  shakllari  korxona  tushib  qolgan 
vaziyatning turli xil omillari va sharoitlariga bog‘liq. Bunday omillarga qo‘yidagilar 
kiradi: 
1.  Korxona  maqsadlari,  yahni  texnik-iqtisodiy  nuqgai nazardan  tashkil qilish 
vazifalarning 
bajarilishini 
tahminlashi, 
korxonani 
boshqarishning 
yengillashtirilishi,  muvofiqlashtirish  muamyolarini  kamaytirishi,  shuning  bilan 
tashkil  qilishning  uyushqoqligani,  xodim-larni  o‘z  ijodiy  saloxdyatlarini  amalga 
oshirishlariga qiziqishlarink tahminlashi kerak. 
Marketing nazorati predmeti 
Uchinchi bosqichda marketing bo‘limi quyidagi sektorlarni o‘z ichiga oladi:    
•  kompleks bozor tadqiqotlarini; 
•  marketing rejalashtirishini; 
•  sotishni; 
•  navlar va sifatni rejalashtirishni; 
•  sotishni rag‘batlantirish reklamalari va ҳ.k. Respublikada 
korxonalar, assotsiatsiyalarda marketing xizmatlarini tashkil 
qilish marketingga tayangan boshqaruv tizimini yaratishga 
imkon beradi.