O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Контрол саволлар.

1. 
   Гул қўрғони тузилиши ҳақида аниқ маълумотга эга бўлиш учун гул формуласи қулайми ёки диаграммаси.
   
2. 
   Гул формуласи ва диаграмасида гул қисмлари қандай белгилар билан белгиланади.
   
3. 
   Гул формуласи ва диаграммасида гул қисмлари бирлашган ёки айри жойлашганлиги қандай акс этади.
   

Машғулот 39
Гул тўплами.
Амалий машғулот учун зарур материаллар.
Зуптурум (Plantago), себарга (Trifolium repens), сабзи (Daucus corota), буғдой (Triticum durum), настарин (Syringa sp), сутлама (Euforbia sp), зурча, эчкимия (Silene nutans), эхиум (Echium sp), каби ўсимликларнинг қуритилган гербарийлари гул тупламлари.


Умумий маълумот.
Гул ўсимликда гул якка–якка ҳолда ёки тўп гуллар шаклида жойлашган бўлиши мумкин. Якка гуллар (кўкнор, лола, лолақизғалдоқ, саллагул, шафтоли, беҳи ва ҳоказо) алоҳида–алоҳида жойлашгани ва ҳар қайси гул ўз гул бандига эга бўлади. Аксарият гуллар бевосита бир–бирининг ёнига бир нечтадан тўп ҳолда жойлашган бўлади. Бундай гуллар тўп гуллар деб юритилади. Тўпгуллар ўзига хос новда бўлиб, бу новдада барглар ўрнини гул эгаллаган бўлади. Тўпгулларнинг тармоқланиш қонунияти новданинг шохланишига ўхшаш. Гул тўпгул ўқига жойлашган гул олди қўлтиғида тараққий этади. Шохланиш усулига кўра улар икки гуруҳга бўлинади. Моноподиал шохланувчи ёки ботрик ва симподиал шохланувчи ёки цемоз гуллар. Ботрик тўпгулларнинг ўсиши чегараланмаган, ён новдалари ҳам аниқ содда эмас. Шунинг учун ҳам кўпинча ноаниқ деб юритилади. Ботрик тўпгулларда асосий ўқ аниқ шаклланган бўлади ва гуллар пастдан юқорига қараб акропеталь равишда навбат билан очилади.
Цемоз тўпгулларнинг ўсишиш чегараланган. Бу хилдаги тўпгуллар аниқ тўпгуллар ҳисобланади. Чунки новдаларнинг сони ва уларнинг жойлашиши ҳар бир тур авлод учун характерли белги ҳисобланади. Ботрик тўпгуллардан фарқли равишда цемоз тўпгулларда марказий ўқ аниқ шаклланмаган. Гуллар юқоридан пастга ёки марказдан четга қараб, яъни базипетал равишда очила боради.
Ботрик монопадкал тўпгуллар оддий ва мураккаб тузилишли бўлади. Оддий ботрик тўпгуллар шохланмайди ва гуллари асосий ёки марказий ўқда жойлашган бўлади. (64-65 расм)
Шингил (шода)–битта гулпоя учида яқинлашган сари қисқариб борадиган, бандли гуллардан ташкил топган тўпгул. Масалан, узум шингили. Бир неча шингиллардан ташкил топган тўпгул мураккаб шингил (масалан, бир бош узум) деб юритилади. Поянинг учида узун асосий ўқида жойлашган, қисқа ёки бандсиз зич бўлиб жойлашган чўзиқ гуллар тўплами.