O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta'lim vazirligi

Tovush boylam i ostidagi b o ‘sh liq .U
haqiqiy tovush 
boylamlaridan to traheya (kekirdak) gacha davom etadi.
U m um an olganda hiqildoq qum soatga o ‘hshash tuzilishga 
ega, yani uning yuqori qismi varonkasimon b o iib , pastga tom on 
torayib boradi. Tovush boylamlari sohasida toraygan joy b o iib , 
boylamlardan so‘ng, u yana kengayadi.
Hiqildoq qon bilan qalqonsim on arteriyaning shoxi b o ig an
yuqori va pastki hiqildoq arteriyalari orqali ta ’m inlanadi. 
Arteriyalar yonida shu nomli vena qon tomirlari yotadi.
Limfa yoilari bo‘yinning chuqur limfa tugunlariga — hiqildoq 
oldi va traxeya oldi limfa tugunlariga quyiladi. Hiqildoq simpatik 
nerv tolalari va adashgan nerv (n. vagus) tarm oqlari orqali 
innervatsiyalanadi. Adashgan nervdan ikkita shox chiqib hiqildoqqa 
keladi.
— Hiqildoqning yuqori nervi —uning yuqori va o‘rta qismlarini 
innervatsiya qiladi.
— Hiqildoqning pastki nervi — ovoz boylami osti qismini, 
uning mushaklarini innervatsiyalaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

HIQILDOQNING YOSHGA BOG‘LIQ 
HOLDAGI 0 ‘ZGARISHLARI
1. Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda hiqildoqning uzunligi 1,5 sm, 
aylanasining kengligi 1,6 sm bo‘lib, u kattalardagiga nisbatan biroz 
yuqoriroqda joylashganligi bilan xarakterlanadi. Bolalarda tomoqni 
ko'zdan kechiiganimizda kichik tilcha juda yaxshi ko‘rinib turadi. 
Ularda hiqildoq voronkasimon keng, asosi yuqoriga qaragan holda 
bo‘ladi.
2. Yosh bolalarda hiqildoq tog‘aylari juda yupqa, elastik bo‘lib, 
oson torayib, kengayishi mumkin. Qalqonsimon tog‘ay chekka 
plastinkalari o'zaro ponasimon tog‘ay orqali birikkan bo‘lib, keyingi 
tog‘ay kattalarda bo‘lmaydi.
3. Bolalarda hiqildoqning kirish qismi ovalsimon shaklda va 
kattalamikidan qisqaroqdir. U ning o ‘rta qismi yuqori va pastki 
qism laridan yetarli rivojlanmagan burm achalar bilan ajralib 
turadi. Hiqildoqning pastki qismi kattalam ikidan farq qilmaydi. 
Bola ulg‘aya borishi bilan hiqildoqning joylashuvi ham o'zgarib 
boradi. Bola maktab yoshiga yetgach, hiqildoq bir umurtqa keng- 
ligida pastga tushadi. Uning uzunligi va kengligi ham orta boradi, 
voronkasimon shakli ham o'zgarib, silindrsimon shaklni oladi.
4. Qalqonsimon - til osti membranasi juda kuchsiz rivojlangan. 
U juda yupqa bo‘lib, qalqonsimon tog‘ayning yuqori qirrasiga yaqin 
joylashgan. Bolalarda tovush boylamlari juda yaxshi rivojlangan bo‘lib, 
deyarli tovush yorig‘i uzunligiga teng.
5. Bolalarda hiqildoq mushaklari yaxshi rivojlanmagan. Bola ulg‘aya 
borgan sari soxta va chin tovush boylamlari yo‘g‘onlashib borib, 
ular qalinligida mushak tolalari paydo bo‘la boradi. Cho‘michsi- 
mon-kichik tilcha va qalqonsimon-kichik tilcha mushaklari paydo 
bo‘ladi.Maktab yoshiga yetganda barcha mushaklar shakllanib bo'ladi.
6. Hiqildoqqa kirish qismi asta-sekin chuqurlashib, tovush yorig'i 
5 — 6 yoshga yetganda (go'daklik davri oxirida) 9 — 10 mm, 7 
yoshda 12,5 mm, 13 yoshda 14 mm ga yetib, uning kengligi ham shu 
tariqa ortib boradi (5mm, 6mm, 8mm, lOmm).
102
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Traxeya hiqildoqning davomi hisoblanib, tog‘ayli 6 — 8 yarim 
halqalardan iborat.
Tog‘ayli halqalar orqa qismida bir-biriga ulanmaganligi sa- 
babli yarim halqalar hisoblanadi. Shu joy silliq m ushak va 
biriktiruvchi t'o‘qima bilan to ‘lgan.
Traxeya orqa tom oni bilan qizilo‘ngachga yopishib turadi, 
amm o yengil ajraladi. Traxeyaning bo‘yin (yuqori) qismi VI 
bo‘yin va II — III ko‘krak umurtqalari ro‘parasida bo‘lib, oldindan 
uni qalqonsimon bez bo‘yinchasi yopib turadi. Biroz pastroqda 
vena qon tomiri chigali yotsa, yon tom onidan yuqorida qalqon- 
simon bez bo‘laklari, pastida umumiy uyqu arteriyasi yotadi.
Traxeyaning bo‘yin qismi pastki qalqonsimon arteriya shoxlari 
orqali qon bilan ta'm inlanadi. Limfa suyuqlig‘i aw al traxeya oldi 
limfa tugunlariga quyilib, keyin bo‘yin chuqur limfa tugunlariga 
o ‘tadi.
Traxeyaning b o ‘yin sohasi adashgan nervdan chiqadigan 
orqaga qaytuvchi nerv va simpatik nerv tolalari orqali inner- 
vatsiyalanadi.
TRAXEYANING YOSHGA BOG‘LIQ 
HOLDAGI 0 ‘ZGARISHLARI
1. Bolalarda traxeya (kekirdak) kattalamikiga nisbatan biroz 
yuqoriroqda joylashgan, ya’ni uning b o ‘yin qismi chegarasi III 
— IV bo‘yin umurtqalarining ro‘parasiga to ‘g‘ri kelsa, pastki 
chegarasi 1 ko'krak umurtqasi oldida yotadi va uzunligi 35 mm ni 
tashkil etadi. Traxeya bo‘yin qismiga 8 — 11 tog‘ayli yarim halqalar 
to‘g‘ri kelib, ular nozik, yupqa va yumshoq tuzilishga ega.
2. Bolalarda ham traxeya voronkasimon tuzilishga ega b o iib , 
uning yuqori qismining diametri 10 mm, o ‘rta qismining diametri 
8 mm ga to ‘g‘ri keladi. Traxeya vertikal holda joylashgan b o iib , 
uning 2 — 4 yarim halqalar to ‘g‘risida yoki o ‘nga yoki chapga 
surilgan, hatto S-simon shaklda b o iish i kuzatilgan.
Traxeyaning oldingi yuzasida ayrisimonbezjoylashgan. Chaqa- 
loqlarda uning kattaligi qalqonsimon bez kattaligiga teng keladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Traxeya bo‘yin qismining ikki yonida qalqonsimon bez bo‘lak- 
lari joylashgan. Uning pastki qismi yelka — bosh venasi hamda 
aorta yoyi bilan yopilgan. Bola ulg‘aya boigan sari traxeya uzunasiga 
va ko‘ndalangiga kattalashib boradi: 1 yoshda uning diametri 10 
mm, 3 yoshda 12 mm, 7 yoshda 14 mm va 
16—17 yoshda esa 
kattalamikiga tenglashadi (17 mm).
Yoshga bogiiq holda traxeyaning joylashuvi ham o ‘zgarib 
boradi: bola 11 — 12 oyligida uning yuqori chegarasi IV bo‘yin 
umurtqalari ro‘parasiga to ‘g‘ri kelsa, 3 yoshligida V — VI bo‘yin 
umurtqalari qarshisiga, 7 yoshda VI — VII bo‘yin umurtqalari 
oldida yotadi.
QALQONSIMON BEZ - GLANDULA THYREOIDEA
Bu bez katta ichki sekretsiya bezlaridan hisoblanib, ikkita yon 
bo'lagi va ulam i bog‘lab turuvchi bo‘yin qismidan iborat. Yuza 
(ustki) qismi bo‘yin to'rtinchi fassiyasining pariyetal qavati bi- 
lan o ‘ralgan. Fassiyalar orasida yetarli tarzda yog‘ kletchatkasi 
bo‘lib, u qon tomirlariga juda boy. Bez bo‘yinchasi bilan hiqildoq 
tog‘aylari orasida fassiya ancha qalinlashib, alohida boylamlar hosil 
qilgan: