O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

O q p o rtlan d sem en t —tarkibida ternir oksid (0 ,3 —0 ,4 5 %
gacha) boMgan oq klinkerni m ayda tuyishdan hosil b o ‘ladigan
gidravlik b o g 'lov ch i m odda.
K linkerni tuyish jarayonida 15 % gacha gidravlik yoki 10 %
gacha inert q o ‘shilm alar, shuningdek, tishlashish muddatlarini
keragicha o ‘zgartirib turish uchun k o‘pi bilan 3 % gips qo'shishga
ruxsat etiladi. G ips va qo'shilm a tuyilgandan so ‘ng bu sem ent
belgilangan darajada oq b o ‘lishi kerak.
P ortlandsem ent rangi klinker m inerallari tarkibida qanday
oksid borligiga qarab har xil b o ‘ladi. M asalan, kalsiy silikatlar
oq, C 3S esa C 2S dan oqroq b o ‘ladi va hokazo. Ayniqsa, uch kalsiyli
alyum inat oqligi bilan boshqa sem entlardan ajralib turadi. To'rt
kalsiyli alyumoferrit tarkibida ternir oksidlari borligi tufayli qoraroq
b o ‘ladi. Shu sababli oddiy portlandsem ent kul rang-yashil bo'ladi.
D em ak, klinkerda uni bo'yovchi oksidlar, ayniqsa Fe20 3 b o ‘lmasa
bunday sem en t oq rangli b o ‘ladi.
Shunday qilib, oq portlandsem ent ishlab chiqarishdan asosiy
m aqsad, tarkibida ternir oksid b o ‘lm agan yoki juda o z m iqdorda
b o ig a n xom ashyoni ishlatish. Bunday klinker tarkibida C4A F ham
deyarli b o im a y d i. Biroq m a’lum kim yoviy tarkibli xom ashyo
ishlatishning o ‘zi oq portlandsem ent ishlab chiqarish uchun kifoya
qilm aydi. B uyovchi oksidlar sem entga yoq ilg‘i kulidan yoki tuyish
ja rayo n id a teg irm o n sharlaridan yox u d teg irm o n n in g p o ‘lat
qoplam asidan o ‘tishi m um kin. Shuning uchun klinkerni pishirish
paytida kulsiz suyuq yoki gazsim on yoqilg'i ishlatiladi. Klinker
220

---

pishib b o ‘lgan zahoti uning oqligi oshiriladi. Buning uchun klinker