O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

g ‘ovakligini kamaytiradi. Shu tarzda uning sovuqqa chidam liligi va
suv o ‘tkazmasligi oshadi.
Y uqorida ko'rsatib o 'tilg a n q o ‘shilm alar sem en t u m u m iy
o g ‘irligining 0 ,1 —0,25 %ni tashkil qiladi. Shuni ta’kidlash zarurki,
211

---

sem enttosh qotishning dastlabki davrda m uzlash sem ent uchun
ayniqsa xavflidir, uning hali unchalik mustahkam b o‘lmagan, g ‘ovak
tarkibiy tuzilm ali sem enttosh m uz bosim iga bardosh berolm aydi.
U yetarli darajada qotgan b o is a , ya’ni marka m ustahkam ligi 50
%ga yetganda, m uzlashga yaxshi qarshilik k o ‘rsata oladi. Sem ent
tishlasha boshlam asdan old in m uzlasa, m ustahkam likka zarar
yetm aydi, chunki u erigandan so'n g qotish jarayonlari qayta
tiklanadi.
Yuqori haroratning portlandsem enttoshga ta ’siri. 
N o l
darajagacha haroratda (quruq muhit sharoitida) sementtoshda hech
qanday fizik-kim yoviy o ‘zgarishlar sodir b o ‘lmaydi. Biroq m a’lum
vaqtgacha ancha yuqori harorat ta ’sir qilib tursa, m ustahkam lik
o ‘zgara boshlaydi. Masalan, 200°C haroratda portlandsement asosida
ishlangan betón mustahkamligi taxm inan 50 % pasayadi va issiqlik
m anbai olib q o ‘yilganidan keyin ham bu m ustahkam lik qayta
tiklanm aydi. Harorat ortib borishi bilan betón m ustahkam ligi
yanada pasayadi. Aytaylik, betón 500—550°C haroratgacha qizdirib
nam lansa, sem enttosh tarkibiy tuzilm asi buziladi; bu haroratda
C a (O H )2 kalsiy oksid (C a O ) va suvga ajraladi, se m e n tto sh
nam langanda tosh ichidagi ohak qayta so ‘nadi va tosh buziladi.
H ozirgi vaqtda juda yuqori, masalan 1000— 1300°C harorat
ta ’siriga ham yaxshi qarshilik k o ‘rsata oladigan sem ent yaratish