O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

ko'rsatadi. Biroq juda k o ‘p issiqlik ajralib chiqishi ham nom aqbul
hodisadir, chunki sem ent ekzoterm iyasi natijasida yaxlit betón
konstruksiyalari ichidagi harorat 50—60°C va unda ham ortadi,
d em a k , ta sh q i q a tla m la r h avo h a ro ra tid a b o 'la d i. B u esa
konstruksiyaning tashqarisi va ichkarisidagi haroratning turlicha
b o ‘lishiga olib keladi. Betón elem ent ham har qanday tosh mineral
kabi harorat ortishi bilan o'lcham i kattalashadi va, aksincha,
harorat pasayishi bilan torayadi. Binobarin, betonning tashqa-
risining ancha sovib qolgan qatlamlari siqilishga intiladi, lekin
qizib ketgan ichki qatlamlari esa bunga y o ‘l q o ‘ym aydi. Natijada
betonning sirtqi qatlamlari c h o ‘zilgan ( z o ‘riqqan) holatda qoladi
va yoriqlar paydo b o ‘ladi. D em ak, bu hodisaning oldini olish
uchun belit sement ishlatilgani m a’qul. Biroq bunday sementlam ing
mustahkamligi ancha pastdir.
Sem ent qanchalik mayda tuyilgan b o ‘lsa, shuncha k o‘p issiqlik
ajralib chiqadi (ayniqsa, qotishning dastlabki vaqtlarida), chunki
klinker minerallarning gidratatsiya jarayonlari tezlashadi. Xuddi
shunga o ‘xshash — se m e n tn in g gidratatsiya jarayon ini te z -
lashtiradigan ham m a usullar (q o ‘shilmalar, y a ’ni qotishni tez-
lashtirgichlar ishlatish, haroratini oshirish va boshqalar) issiqlik
ajralib chiqish tezligini k o ‘paytiradi va, aksincha, gidratatsiyani
sekinlatuvchi usullar sem entning issiqlik ajratib chiqarish tezligini
kamaytiradi.
191

---

17. Sementtoshdagi hajmiy of’zgarishlar
Q otayotgan sem enttoshda atrof-m uhit ta’siridan va boshqa bir
qator fízik -k im y ov iy jarayonlar natijasida hajm iy o ‘zgarishlar