O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

sem en t qanchalik m ayda tuyilganiga va u n in g tarkibiga bog'liq.
D astlab ish latilgan m oddalarn ing m utlaq hajm lari y ig 'in d isi
(se m e n t-su v ) ularning o ‘zaro ta ’sir etish m ahsulotlari m utlaq
hajm lari yig'in d isid an kattaligi tufayli tizim kontraksiyalanadi.
S e m en tto sh odatda tashqi o 'lch a m la rin i o'zgartirm agan h old a
siqiladi. D em a k , kontraksiya natijasida sem en ttosh d a g'ovaklar
h o sil b o 'lish i va b eto n n in g u zo q vaqtga ch id a m lilig i ham da
m ustahk am ligi kam ayadi.
Sem entning suv tutib tura olish qobiliyati va kontraksiya miqdori
192

---

klinkem ing mineralogik tarkibi, mayda tuyilishi va dastlabki qorish
u ch u n olingan suv m iqdoriga b og‘liq.
S em en ító sh havoda qotayotganda, odatda, hajmi kichrayadi,
ya’ni kirishadi, suvda qotayotganda esa bir o z ortadi, ya’ni shishadi.
Sem enttosh juda k o ‘p kirishishi (kichrayishi) va shishishi (kenga-
yish i) m um kin. U bir o y davom ida qotganda 0 ,5 —0,6% ga
kengayishi yoki kirishishi m um k in (y a ’n i, lm da 5 —6 m m
kirishadi). O qibatda sem enttoshga qaraganda b etón bir n ech a
baravar kam kirishsa yoki shishsa ham yaxlit b etó n konstruksiyalar
darz ketishi m um kin.
Q otishning dastlabki davrlarida bir oylik kirishish va shishish
jarayonining 60 —70% am alga oshadi. Bunga sabab, ko'rsatilgan
davr ichida gidratlanayotgan sem ent donalarining nam ni tortish
va bug'lanish hisobiga xam irning, ayniqsa, tez suvsizlanishidir.
S uvsizlanish natijasida zarrachalar bir-biriga yaqinlashadi va
sem enttosh kirishadi. Vaqt o'tishi bilan c h o ‘kish va shishish defor-
matsiyalari to'xtaydi, biroq atrof-m uhitning nam ligi o ‘zgarishi