O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

Tishlashish darajasiga qarab shartli ravishda sem ent xamiri tishla-
shishuvining boshlanish va tugallanish bosqichlari bo'ladi.
Kristallanish bosqichi. 
Bu bosqich portlandsem ent klinkerining
navbatdagi va oxirgi qotish davri hisoblartadi. Bu bosqichda kolloid
massalardan bir-biriga chirmashgan kristallar hosil boeladi. Natijada
kristall nam at yoki kristall to ‘r paydo bo'ladi.
Sem en t klinkeri m inerallarining yangi kolloid xossalari bir
xilda kristallanmaydi. Birinchi navbatda kalsiy gidroalyuminatlardan
va qism an kalsiy gidroksiddan kristall to ‘rlar hosil b o‘la boshlaydi.
188

---

Kalsiy gidrosilikatlar esa ancha vaqtgacha kolloid holida turadi.
Shuning uchun sem entning dastlabki qotish davridagi m ustah-
kamligi kälsiy gidroalyum inatlar, shuningdek, C a(O H )2 kristal-
laridan hosil bo'ladigan kristall to ‘ri mustahkamligiga bog‘liq. Biroq
sem enttosh bundan keyin asosan gidrosilikatlar hisobiga m ustah-
kamlana boradi. Gidrosilikatlar asta-sekin zichlanib kristallanadi.
Zichlangan kolloid massalar va gidrosilikatning kristall hosilalari
gidroalyum inatlar va C a(O H )2 ning kristall t o ‘rlariga qaraganda
ancha mustahkam b o ‘ladi. Asosan C a (O H )2 bilan o ‘zaro faol ta’sir
etishadigan am orf qumtuproq S i 0 2 dan tashkil topgan gidravlik
q o ‘shilm alar portlandsem entning chuchuk suvga barqarorligini
oshiradi. Buning sababi shundaki, C a (O H )2 bilan o ‘zaro reaksiyaga
kirishganda nisbatan yaxshi eriydigan ohak qumtuproq bilan amalda
erim aydigan kalsiy gidrosilikat CaO • S i 0 2 • n H 20 hosil qiladi.
Shunday qilib, portlandsem ent tarkibida gidravlik q o‘shilmalar
(va gips) b o ig a n d a ikkilam chi jarayon ro'y beradi: klinker m in e-