O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

Kontaktsisz mantiqiy elementlar

Elektr yuritmalarning boshqaruv sxemalarida mantiqiy elementlar deb nom olgan kontaktsiz qayta ulagich tuzilmalar keng miqyosida ishlatiladi. Ular kontaktli elektrmagnitli relelar o‘rnida ishlatiladi. Mantiqiy elementlar asosida blokirovka, himoya va boshqarishning mantiqiy funksiyalarini bajaruvchi kontaktsiz sxemalar shakllantiriladi. Bunday sxemalarning avzalligi ularning ishonchliligi, ixchamligi va kam energiya is’temol qilishidadir.

Mantiqiy element ikki xil holatga ega bo‘ladi. “yoqilgan” va “o‘chirilgan” va bu holatlar mos ravishda 1 va 0 raqamlari bilan belgilanadi. 1 holat elementdan chiqish joyida kuchlanish borligini, 0 esa kuchlanish yo‘qligini bildiradi.
Asosiy mantiqiy elementlar:

• 
  “Yoki” – mantiqiy elementi- kirish nuqtalarining bittasida 1 signali bo‘lganda elementning chiqishi joyida signal 1 bo‘ladi;
  
• 
  “Va” mantiqiy element, elementning chiqish joyidagi signal 1 elementga kirish nuqtalarining barchasida 1 signali bo‘lganida bo‘ladi;
  
• 
  “Emas” mantiqiy elementi, taxmin funksiyasini amalga oshiradi; kirishdagi 1 signali chiqishda 0; kirishdagi 0 signali chiqishda 1;
  
  • 
    Diskret signalni eslab qolish funksiyasini bajaruvchi mantiqiy xotira elementi RS- triggeri asosida amalga oshiriladi.
    
  • 
    1 signali S kirishida qabul qilinganda to‘g‘ridan- to‘g‘ri chiqishda 1 signali bo‘ladi, invers chiqishda 0 signali bo‘ladi. Kirish signali olib tashlanganda S trigger avvalgi holatini saqlab qoladi, ya’ni signalni eslab qoladi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqishdagi 1 signalini 0 bilan almashtirish uchun R kirishga 1 signalini uzatish kerak, shundan keyin trigger chiqishdagi 0 signalini eslab qolgan xolda qayta ulanadi. Asosiy mantiqiy elementlar belgilanishi 9.2. - rasmda berilgan.
    

2. - rasm.Turli mantiqiy elementlarning shartli belgilari

Yuqorida ko‘rsatilganlardan tashqari mantiqiy elementlar jamlamasiga vaqtni kechiktirish, xisoblagich, registr, deshifrator kabi elementlar ham kiradi. Shuningdek, chiqish signallari quvvatini kuchytirgichlar, kontaktli apparatlarni tugma, o‘chirgich, rele va datchik kabi elementlari bilan birga ishlashni muvofiqlashtiruvchi elementlar ham kiradi. Galvanik ajratgich elementlari sifatida RPG turidagi kichik o‘lchamli gerkonli rele ishlatiladi. Mantiqiy elementlar K 155 va K 511 rusumli integral sxemalar tarkibidagi element sifatida ishlab chiqariladi.

Turlarning bazaviy element sifatida odatda VA-EMAS elementlari qo‘laniladi. Tranzistor turidagi VA-EMAS elementi sxemasi 9.3 rasmda
ko‘rsatilgan. Tranzistorning uchta kirishidan xoxlaganiga 0 signali berilishi bilan VT 1 tranzistorini ochiladi. Bu esa VT 2 hamda VT 4 tranzistorlarning yopilishiga va VT 3 tranzistorning ochilishiga olib keladi.
Natijada chiqishda 1 signali paydo bo‘ladi. Barcha kirishda 1 signali bo‘lganda VT 1 tranzistor yopiq bo‘ladi, VT 2 va VT 4 tranzistorlarning ochilishiga va chiqishda 0 signalining paydo bo‘lishiga olib keladi.

3.