O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

1-chizma. Eukariotning polipeptidi va -galaktozidazadan tashkil topgan ximerli oqsilni konstruksiya qilingan gen axboroti asosida sintez qilinishi

Har ikkala peptid metionin (Met) bilan bog‘langan. Bromsianid ta’sirida ximer molekula metionin turgan joydan parchalanadi.

2-chizma. mRNK axboroti asosida genning sintezlanishi

1-eukarion gen; 2-DNK matritsasiga RNK transkripsiyasi; 3-protsessing – oqibatida intronlar saqlamaydigan, etilgan mRNK hosil bo‘ladi; 4- mRNK matritsasida kDNK sintezi.

Xulosa

Bu mexanizmda eukarotlarda ekzonlarning ulanadigan uchlarini yaqinlashtiradigan mahsus kichik yadro RNKsi ishtirok etadi. mRNK nukleoprotein kompleksi holida yadro qobig’ining yadro teshiklari orqali tsitoplazmaga o’tadi. Ularni informasomalar deb ataladi. TSitoplazmada ribosomalar joylashgan bo’lib, bularda translyatsiya protsessi ketadi.

Eukariotlar yadrosida sintez qilingan m-RNK hali yetishmagan, o’z funktsiyasini bajarishga tayyor shaklda emas, shuning uchun ular posttranskriptsion modifikatsiyaga uchrashi kerak.

Ularning ko’pchiligida protsessing uch bosqichda o’tadi:

1. 
   5' – uchini kepirlash va metilirlash;
   
2. 
   3' – uchini poliadenillash
   
3. 
   genni kodirlamaydigan qismlar (intronlar)ni kesib tashlab ekzonlarni ulash
   

Protsessing fermentativ protsesslarida boradi. Mana shu protsessingdan so’ng RNK funktsional aktiv molekulaga aylanadi.

Kepirlash (boshiga qalpoq kiydirish) m-RNKning 5'-uchidagi rrrAr qoldig’iga Gr qoldig’i qo’shib 5'-5 uchfosfat hosil qilishdan iborat. 3'-uchiga esa poli (A) sigmenti ulanadi. 10-25 nukleotiddan iborat bo’lib, unga AAIAAA dan iborat konservativ ketma-ketlik ulanadi, unda esa signal vazifasi yozilgan.

Transkriptsiyada uzilgan genning to’la nusxasi, ya’ni, RNKning boshlang’ich transkripti olinadi. Keyin tor spetsifik fermentlar yordamida kodirlamaydigan uchastkalar (ular intronlar deb ataladi) kesib olinib, kodirlovchi segmentlar (ekzonlar) bir-biriga ulanadi. Ulanish boshlang’ich transkriptda intron-ekzonlar qanday joylashgan bo’lsa, xuddi shu tartibda bajariladi. Kesuvchi fermentlar endonukleazalar, ulovchilari esa ligazalardir.

M-RNK ning metillanishi protsessingning eng muhim bosqichlaridan biridir. M-RNK ning bu modifikatsiyasida xar bir 400 qoldiqdan iborat bo’lgan A o’rtacha bitta 6-metilladeninni (m⁶A) qolidig’ini saqlaydi.

Bu mexanizmda eukariotlarda ekzonlarning ulanadigan uchlarini yaqinlashtiradigan maxsus kichik yadro RNK si ishtirok etadi. m-RNK nukleoprotsin kompleks xolida yadro qobig’ining yadro teshiklari orqali tsitoplazmaga o’tadi. Ularni informasomalar deb ataladi.