O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim vazirligi urganch Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM VAZIRLIGI



Urganch Davlat Universiteti

Tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo’nalishi

182-guruh talabasi Sadullayeva Xonzodaning

Biokimyo va molekulyar biologiya fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Eukariot hujayra genlarining ifodasi
Bajardi: Sa’dullayeva Xonzoda
Tekshirdi: Matkarimova Ma’rifat


Urganch 2020
REJA:
Kirish.

I bob. Adabiyotlar sharxi.

II bob. Asosiy qism.

2.1.Genetik materialning joylashuvi

2.2.Genlar organizatsiyasi

2.3.Genlar ekspressiyasi regulyasiyasi

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish

Eukariotlarda DNK hujayra yadrosida joylashgan, oqsil molekulalari esa sitoplazmadagi ribosomalarda sintezlanadi. DNK bilan ribosomalar orasida vositachilik vazifani i-RNK bajaradi. RNK dastlab DNK matritsasida sintezlanadi. Transkriptsiya DNK molekulasidagi nukleotidlar ketma - ketligida ifodalangan irsiy axborotni i-RNK ga ko’chirib olish demakdir. Transkriptsiya uchun DNK ning maxsus o’tirgich sismi promotor, bo’lishi zarur. RNK polimeraza fermenti promotorga boђlanganda promotor yasinidagi DNK ning so’shsavat zanjiri bir-biridan ajralib, yakka zanjirli DNK hosil bo’ladi. Osibatda, RNK polimeraza ferment DNK ning ma'noli zanjiri bo’yicha xarakatlanib komplementarlik sonuniga muvofis i-RNK zanjirini sintezlay boshlaydi.

Odamda i-RNK zanjirining sintezi DNK ning terminator sismiga etgach tugallanadi. DNK ning u yoki bu polipeptid zanjir sintezida satnashadigan sismi gen deb ataladi. Gendagi axborotdan olingan dastlabki mahsulot homaki i-RNK bo’lib, DNK ning mazkur sismi-genni aynan anis nusxasi hisoblanadi. Bu xomaki i-RNK nusxadan etilgan i-RNK ning shakllanish jarayoni protsessing lotincha processus-siljitish deb nomlanadi. Protsessing mobaynida i- RNK da modifikatsion o’zgarish sodir bo’ladi va unda splaysing xodisasi – i-RNK dagi axborotga ega bo’lmagan intron sismlaridan xalos bo’lish va axborotli – ekzon sismlarini bir-biriga ulash ro’y beradi.

Protsessing va splaysing hodisalari RNK ning yadro membrana teshiklari orsali sitoplazmaga o’tish mobaynida amalga oshadi. Protsessing va splaysing hodisalari tufayli i-RNK dagi nukleotidlar misdori anchagina kamayadi va i- RNK zanjiri anchagina sissaradi.

Translyatsiya. Voyaga etgan i-RNK sitoplazmaga o’tgach translyatsiya jarayoni, ya'ni i-RNK dagi nukleotidlar ketma-ketligidagi axborotni oqsil molekulasidagi aminokislotalar izchilligiga ko’chirish boshlanadi. Bu jarayon ribosomalarda amalga oshadi. Traskriptsiya singari traslyatsiya ham uch bosqich: initsiatsiya, elangatsiya va terminatsiyadan iborat. Translyatsiya odatda eng birinchi start kodoni AUG dan boshlanadi. U metionin aminokislotaning kodi sanaladi. Odatda i-RNK ribosomaning kichik bo’lagiga o’rnashadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi 20 xil aminokislotaning har biri maxsus transport RNK yordamida ribosomaga tashib keltiriladi. Ribosomalarda ro’y beradigan oqsil sintezi reaktsiyalardan ilgarigi aminokislota bilan peptid boђi hosil silib, boђlanishi uchun energiya olishi ya'ni, faollashishi va faollashgan aminokislota o’zining i-RNK si bilan boђlanishi kerak. Aminatsil sintetaza fermenti ishtirokida faollashgan aminokislotalar o’ziga xos t-RNK bilan birikadi. t-RNK tuzilishi boshsa ribonuklein kislotalarga nisbatan ancha sodda bo’ladi. Ularning tarkibiga 75-100 nukleotidlar kiradi va molekula massasi 23000-30000 ga teng. i-RNK ayrim sismlarida azotli asoslar sarama-sarshi azotli asoslar bilan birikishi tufayli «beda bargi» deb nomlangan tuzilishga ega bo’ladi. t-RNKning bir uchi faollashgan aminokislotani biriktirishga mo’ljallangan, ikkinchi sismida uchta nukleotiddan iborat antikodon joylashgan bo’ladi. t-RNK o’zining antikodoni bilan i-RNK ning kodoniga komplementar bo’ladi.