O’zbekiston respublikasi oliy ta’lim va innovatsiyalar vazirligi urganch Davlat Universiteti

3§ Uchburchakdagi metrik munosabatlar.
Teorema: Ixtiyoriy uchburchak ikki tomoni kvadratlari ayirmasi bu tomonlarning uchburchakning uchinchi tomoniga mos proyeksiyalari kvadratlari ayirmasiga teng.
Isboti: ΔABC ning B uchidan BD ⊥ AC to’g’ri chiziq o’tkazamiz (29-rasm). U vaqtda AB tomonning AC tomonga proyeksiyasi AD kesmadan, BC tomonning AC tomonga proyeksiyasi DC kesmadan iborat bo’ladi. Demak, bo’lishini isbotlash kerak bo’ladi. Balandlik o’tkazish natijasida hosil bo’lgan to’g’ri burchakli ΔABD va ΔDBC ni qaraymiz. Pifagor teoremasiga ko’ra mos ravishda:
, , munosabatlarni olamiz. Ularning ikkinchisidan birinchisini ayirib, talab qilingan

tenglikni olamiz. Teorema isbotlandi.
Teorema: (Stuart). Agar ABC uchburchakning BC tomonida ichki D nuqta olingan bo‘lsa, · + · BD – · BC = BC · BD · DC tenglik bajariladi.
Isboti: ΔABC ning A uchidan AK ⊥ BC to‘g’ri chiziq o’tkazamiz (30-rasm). K nuqta D va C nuqtalar orasida yotadi, deb faraz qilamiz. Ikkita to’g‘ri burchakli ΔAKC va ΔADK ni qaraymiz va Pifagor teoremasiga ko‘ra ΔAKC dan = + ; ΔADK dan = munosabatlarni olamiz. Ulardan = + - = +(KC+DK)(KC- DK) yoki,
= + DC(KC – DK) = + DC(DC – 2DK),
= + – 2DC · DK bo’ladi.

13-rasm 14-rasm
To’g‘ri burchakli ΔABK va ΔADK dan = + va = munosabatlarni olamiz. Ulardan, = + - = +(BK-DK)
(BK + DK) bo‘lishi kelib chiqadi. BK —DK = BD, BK = BD + DA ekanligini hisobga olsak, = + BD(BD + DK) = + + 2BD · DK
bo’ladi. Endi uchun hosil qilingan ifodani BD ga, uchun olingan ifodani DC ga ko’paytirib, hosil qilingan ifodalarni qo’shamiz:
·BD+ ·DC= (BD + DC) + ·BD + · DC = · BC + ·BD + · DC= ·BC+DC· BD (DC+BD) = ·BC + BD · DC · BC, yani bundan talab qilingan tenglik olinadi. Stuart teoremasidan foydalanib, uchburchak medianasi, balandligi, bissektrisasi uzunliklarini hisoblaymiz.