O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Tovarlarni sotishni tashkil qilishning ikki usuli buyurtma asosida va erkin faoliyat, ya’ni noma’lum bozor uchun ishlashdan iborat.
Buyurtma asosida sotishni tashkil qilishda maxsulotlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish oldindan berilgan buyurtmalar, kelishuv va shartnomalar negazida tashkilqilinadi. Bunda avvaldan tovarning texnik tavsifi, yetkazib beriladigan tovar hajmi va muddatlari, narxi o‘zaro kelishib olinadi. Buyurtma asosida tovarlarni realizatsiya qilishdagi asosiy muammo, bir tomondan, tovarlarni o‘zaro kelishilgan muddatda shartnoma tamoyillariga amal qilgan holda yetkazib berish bo‘lsa, ikkinchi tomondan, buyurtmachi kelishilgan muddatda mablag‘ni to‘lashidir.
Buyurtma asosida ishlashda tovarlarning harakati juda oddiy usullarda ifodalanadi.



Tovarlarni realizatsiya qilishning bunday shakli ko‘proq mashinasozlik, qurilish xizmat ko‘rsatish sohalarida keng tarqalgan.
Noma’lum bozor uchun erkin faoliyat ko‘rsatuvchi firma yoki korxona o‘z maxsulotini qathiy chegaralanmagan miqdor va sifat ko‘rsatkichidan tavsifsiz «noma’lum» bozor yoki iste’molchi uchun ishlab chiqaradi. Bunday holdagi tovarlarni realizatsiya qilish va xizmatlar ko‘rsatishda tovarlarni sotish bozorlarni tanlash, oldindan aniqlash, realizatsiya qilishning aniq shakllarini tanlash, narxlarning mahqul darajasini belgalashdan iborat.
Erkin bozorda faoliyat ko‘rsatish ko‘proq yengil va oziq-ovqat sanoat tadbirkorligi uchun harakterlidir.
Ayni vaqtda, har qanday firma yoki korxona maxsulot ishlab chiqarish harakteri va yo‘nalishlariga bog‘liq holda ham buyurtma asosida, ham erkin bozorda faoliyat ko‘rsatishga moslanishi lozim. Masalan, AQSHda 90 foiz stanok va jihozlar mashinasozlik korxonalarida buyurtma asosida ishlab chiqarilishiga qaramay, bir qism ishlab chiqarilayotgan maxsulotlar erkin bozorga yo‘naltirilgan yoki kiyim kechak ishlab chiqaruvchi korxonalar sotish bilan shug‘ullanuvchi turli tashkilotlardan oldindan buyurtma oladi va bu bilan ularni ish bilan ta’minlaydi hamda o‘z maxsulotlarining sotilishini kafolatlaydi⁵.