O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Marketing tadqiqotlari, oldindan bilish va rejalashtirish, boshqarish va marketing nazorati.

Marketing tadqiqotlari - bu tovar va xizmatlarni ayirboshlash va ishlab chiqaruvchining sotish bilan bog‘liq barcha ma’lumoti va muammolarning maqsadli to‘plamini tahlil qilishdir.
Marketing tadqiqotlari muayyan tovar bozorining mavjudligi va uni egallash hamda mustahsamlanib qolish kabi savollarga ko‘iproq amaliy javob beradi.
Marketing tadqiqotini o‘tkazish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

• 
  masalani qo‘iyilishi va firma oldida turgan muammolarni aniqlash;
  
• 
  tadqiqot maqsadlarini aniqlash va harajatlarning qiymatini baholash;
  
• 
  axborot to‘iplash va uni turkumlash;
  
• 
  dastlab berilgan, so‘ing hisoblanganlarni tahlil qilish;
  
• 
  tavsiyanomalarni ishlab chiqish.
  

Marketing tadqiqotlarining asosiy yo‘nalishlari -bozorni o‘rganish va marketing majmuasining asosiy elementlarini, tovarni, tovar narxini, tovar harajatini va sotishni rag‘batlantirish natijalarini tahlil qilish.
Marketing tadqiqotlari natijasida olingan axborot tadbirkorlar uchun xo‘jalik strategiyasini ishlab chiqishda va amalga oshirilishida muhim ahamiyatga ega. Uni marketingni boshqaruvchini vazifalari asosida ishlatilishi A.Xosking tomonidan bir necha omillarini hisobga olib keng tasvirlangan, ya’ni:

• 
  haridorlar talabini bir xilga keltirish;
  
• 
  haridor bozorini tavsiflash;
  
• 
  haridorning xulqi va harajat imkoniyatlarini o‘rganish;
  
• 
  sotish va pullashni o‘zgarishi;
  
• 
  reklama harajatlari va ularni o‘zgarish yo‘nalishlari;
  
• 
  tovarni harakatlantirish tadbirlari;
  
• 
  bozorni kengaytirish imkoniyatlari;
  
• 
  haridorni kengroq va aniqroq tavsiflash (ya’ni yoshi, oila tarkibi, daromadlar saviyasi ma’lumoti, jo‘g‘rofik taqsimlanishi, uzoq muddat ishlatiladigan tovarga egaligi, ular qaerda va qanday sotib olinadi, axborot qanday vositalar bilan olingan va boshqalar);
  
• 
  asosiy raqobatchilar tomonidan egallangan bozor qismi;
  
• 
  taqsimlanish tarkibi;
  
• 
  bozor holatiga ta’sir ko‘rsatadigan asosiy ijtimoiy-iqtisodiy kuchlarni aniqlash;
  
• 
  tovarlarni va ularni sezilishini o‘rganish;
  
• 
  mahsulot belgisi (markasi);
  
• 
  tovarni joylashtirish;
  
• 
  shakli, o‘lchamlari, himoyalanish xususiyati, yorliqlari va etiketkalarining turlari;
  
• 
  xizmatlar, reklama, aloqa yo‘llari, sotilishda izlanishlar;
  
• 
  taqsimlash, narx va sotib olishga qiziqtirish;
  

• eksport bozorlari.
Marketing bo‘yicha mutaxassislar tadbirkorlikda marketing asosida rejalashtirishni bashorat qilishda ular o‘rtasidagi sezilarli farqni ko‘rib chiqadilar. A.Xosking tahriflashi bo‘yicha, “Uzoq muddatli rejalashtirishda talab asosan tashqi omillar bilan aniqlanishi, so‘ng esa kompaniya marketingni majmuasini o‘zgarishi bilan aniqlanishi faraz qilinadi”⁴.