O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi farg‘ona politexnika instituti «Menejment»

Ulgurji baza, (konsignatsion ombor). U:

• 
  maxsulotning xar bir turi bo‘yicha saqlash xajmlari, saqdash omillari (muzlatish, mashinada)
  
• 
  transport xizmatlariga xarajatlarni natura va qiymat ifodalarida taxminlandi;
  
• 
  yuk tashish tariflari va .ulardan tushadigan daromadlarni taxmin laydi;
  
• 
  Taxmin kilingan yuk tashish xajmlari mahlumotlariga ko‘ra yoqilni, extiyot qismlar, xarakat tarkiblarini yetkazib berishga shartnomalar tuzadi;
  
• 
  rejalashtirilayotgan xizmatlar xajmidan kelib chiqib, kutilayotgan foydani xisob-kitob qiladi va uni ishlab chiqarishni rivojlan- tirishga;
  
• 
  ichki istehmolga, pul jamgarmalari tuplashga taksimlaydi.
  

Mahsulot (xizmat) ishlab chiqaruvchilarning infratuzilma bilan o‘zaro xamkorligi. Qishgloq xo‘jalik maxsulotlarini tayyorlash bo‘yicha agent maxsulot yetkazib berish, shu jumladan kelgusi yil xosilidan xam maxsulot yetkazib berishga forvard (fьyu­chers) bitami tuzadi, unta muljallab kredit oladi, tuzilgan shartnoma shartlariga muvofiq ishlab chiqaruvchiga avans puli beradi va o‘z navbatida maxsulot yetkazib be­rishga baza bilan kontrakt tuzadi.
Baza shu kontrakt asosida savdo-xom ashyo birjasida fьyuchers kontraktini rasmiylashtiradi.
Ishlab chiqaruvchi olingan qarzga asoslanib o‘z shaxsiy va xujalik sarfxarajatlari - yokilgi, extiyot qismlar, asbob-uskuna sotib olish, ishchi kuchini yollashga ketadigan xarajatlarni to‘laydi.
Ishlab chiqaruvchi servis, remont-texnika xizmatlari va boshqalar bilan o‘z texnikasiga xizmat ko‘rsatish, ekinlar va mevazorlarga kimyoviy ishlov berish va shu kabilar va sug‘urta kompaniyasi bilan kelgusi yil xosili-ni sugurtalash yuzasidan shartnomalar tuzadi.
Birjada ichki va tashki savdo bilan shugullanuvchi ulgurji bazalar, shuningdek qayta ishlash korxonatari bi­lan bi­lan maxsulot yetkazib berish yuzasidan shartnomalar tuziladi. Fьyuchers kontraktlari asosida birjada kelgusi yillar xosiliga narxlar qiymati shakllanadi.
Kontrakt egasi maxsulotlarni tashib berishga transport korxonalari, yuk mashinalarining egalari (yuk mashinalari eganarining uyushmasi), temir yo‘l bilan shartnomalar tuzadi.
Transport korxonalari sug‘urta kompaniyalari bilan xosilni tashib berishga shartnoma tuzib, uzlarini poezdlar to‘qnashishi, ko‘priktar, yo‘llar buzilishi, yer surilishi, cho‘kishi va shu singari yuklarni yetkazib beripshi kechiktiruvchi, xatto tabiiy ofatlar mintakasiga tushib qolgan transport vositalarini yo‘q qilib yuboruvchi xolatlarni keltirib chiqaruvchi tabiat ofatlaridan sug‘urtalaydilar.
Ulgurji bazalar kichik ulgurji savdogarlar va chakana savdo korxonalari bilan maxsulot yetkazib berish yuzasi­dan shartnomalar tuzib, shu kontraktlarga kerakli qarzni bankdan oladilar.
Servis xizmatlari ishlab chiqaruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarni bajaradilar va o‘zlariga tegishli xaqni oladilar.
Ishlab chiqaruvchi agentga fьyuchers kontraktida ko‘zda tutilgan xajmda qishloq xo‘jalik maxsulotlari yetkazib beradi. Agent butun kontraktning qoldiq qiymatini to‘laydi.
Transport korxonasi maxsulot egasi bilan tuzilgan kontraktga binoan maxsulotni ishlab chiqaruvchidan ulgur ji bazalarga yoki qayta ishlash korxonalarining konsig­natsion omborlariga tashib beradi. Maxsulotni qabul qilib oluvchilar uni yetkazib berganlik uchun xak to‘laydilar.
Ulgurji korxonalar, konsignatsion omborlar kontraktda belgilangan muddatlarda maxsulotni kichik ulgurji sotuvchilarga va chakana savdo korxonalariga yetkazib beradilar va unga pul oladilar.
Kichik ulgurji sotuvchilar va chakana savdo korxonalari maxsulotni ishlab chiqarish va shaxsiy istehmol bozoriga chiqaradilar, sotio‘dan daromad oladilar.
Ishlab chiqaruvchi ortiqcha maxsulotni (tuzilgan kontraktlardan ortib qolganini) yaqin oradagi bozorlarga va qayta ishlash korxonalariga yetkazib
berishi uchun transportga buyurtma beradi va bu maxsulotni sotio‘dan naqd pul oladi.
Ishlab chiqaruvchi auditor xizmati bilan yillik xisobotni tayyorlashda yordam ko‘rsatish uchun kontrakt tuzadi, olgan yordami uchun xaq to‘laydi, faoliyatining natijalari bo‘yicha solik to‘laydi.
Savdo-tijorat bitishuvlari chog‘ida ulgurji savdo paytida qarzni tushumdan birvarakayiga qoplash eng ko‘p ko‘llaniladigan tajribadir.
Tovarlar bo‘lib-bo‘lib, kichik turkumlarda va chakanasiga sotilganida esa, qarz tushgan daromadlardan qismlarga bo‘lib to‘lanadi. Qarzni to‘lash qarzdorning xujjatlariga asosan amalga oshirilishi mumkin. Bu muddatli majburiyatlar, yoxud to‘lov qog‘ozlari, yoki tushum bevosita qarz xisob raqamiga o‘tkazilishi ko‘rinishida bo‘ladi.
Har qanday xolatda qarzni to‘lash tartibi kredit shartnomasida qayd qilib o‘tiladi.
Bunda, agar qarz va xisob-kitob raqamlari turli banklarda bo‘lsa, u xolda bu banklar o‘rtasidaga xujjat aylanish muddati nazarga olinadi. Xujjatlar aylanishiga kettan davr qarzdan foydalanishning umumiy muddatiga kiradi.
Amalda qarzni to‘lash muddatlari kredit shartnoma­sida ko‘zda tutilgan muddatlardan farq kilishi mumkin.
Kredit bo‘yicha qarzni to‘lash:

• 
  muddatidan ilgari;
  
• 
  belgilangan muddatlarda;
  
• 
  belgilangan muddatlardan kechikib amalga oshirilishi mumkin.
  

Bu xolatlarning xammasi va bankning munosabati shartnomada ifodalan gan bo‘lishi kerak.