O‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi o‘zbekiston davlat san’at va madaniyat instituti

II-BOB. Markaziy Osiyo musiqa cholg‘ularining xorijiy davlatlarga tarqalishi va takomillashuvi.
Dunyo sivilizatsiyasida Sharq mamlakatlari shu jumladan Markaziy Osiyo davlatlari ham muhim o‘rin egallaydi. Ma’lumki, tarixiy rivojlanish jarayonida har bir xalqda uning madaniyati, urf-odatlariga xos va mos milliy madaniyat shakllandi. Bu bilan bog‘liq holda esa musiqa cholg‘ulari ham dunyoga keldi. Milliy madaniyatlarning o‘zaro qorishuvi, ma’lum xalq cholg‘ularining boshqa xalqlar cholg‘ularining shakllanishi va takomillashuviga ta’siri bir qator asoslar bilan belgilanadi. Asrlar davomida butun dunyoda olib borilgan siyosiy va ijtimoiy harakatlar, xalqaro aloqalar, savdo-sotiq ishlari, buyuk sarkardalarning dunyoni zabt etish yo‘lidagi g‘oyalari va harbiy yurishlari shular jumlasidandir. Buyuk Ipak Yo‘li orqali Sharq va G‘arb mamlakatlari o‘rtasida olib borilgan nafaqat savdo-sotiq, balki madaniy aloqalar, Aleksandr Makedonskiy, Chingizxon, Iskandar Zulqarnayn, arablar istilosi, Amir Temur olib borgan harbiy yurishlar – bularning barchasi turli xalqlar madaniyatining ma’lum darajada qorishuviga, musiqa cholg‘ularining bir mamlakatdan boshqa mamlakatga olib borilishiga va o‘sha yerlarda “qo‘nim” topishiga, takomillashuviga sabab bo‘ldi.
Olima T.S.Vizgoning ta’biri bilan aytganda “hech bir xalq hech qachon alohida rivojlanmagan. Jahon musiqa madaniyati tarixi – bu turli xalqlarning hamjihatlikdagi faoliyati natijasidir. Dunyo xalqlarining serqirra (har tomonlama) munosabatlari badiiy faoliyat jarayoniga singib, bir-birining madaniyatini boyitdi”¹. Bunday jarayon Markaziy Osiyo musiqa cholg‘ularining dunyo bo‘ylab tarqalishiga ham asos bo‘ldi.
Quyida tarixiy manbalar, musiqashunoslik va cholg‘ushunoslik adabiyotlarida yoritilgan mavzularga, ommaviy axborot vositalari, shu jumladan internet saytlarida keltirilgan ma’lumotlarga tayangan holda Markaziy Osiyo musiqa cholg‘ularining xorijiy davlatlarga tarqalishi va takomillashishi masalalarini, milliy cholg‘ularning boshqa xalqlar cholg‘ulari bilan o‘xshashlik va umumiylik jihatlarini ko‘rib chiqamiz.