O’zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati chirchiq-2020 yil

Xronometriya. Qandaydir harakatlarni bajarishga sarflangan vaqtni aniqlash va uni yozib olish xronometriya hamda xronografiya mazmuni asosini tashkil qiladi. Xronometriya mustaqil tadqiqot uslubi sifatida ham qo’llaniladi (masalan, eng yaxshi murabbiylar ish tajribasini umumlashtirishda va boshqa uslublarga qo’shimcha tariqasida, masalan, pedagogik tajribada). Darsning umumiy va harakat zichligini aniqlash uchun o’quvchilarning quyidagi harakat turlari xronometriyasi amalga oshiriladi:
1. Mashg’ulotlarda o’rganiladigan hamma harakatlarni bajarish vaqti aniqlanadi.
2. Tushuntirishlarni eshitish va mashqlarni ko’rsatilishi, ko’rgazmali qurollarning namoyish etilishini kuzatish.
3. Dam olish, o’quvchilarning navbatdagi mashqni bajarishlarini kutish.
4. Mashg’ulotlarni tashkil qilish bo’yicha harakatlar.
5. Oddiy.
Bunday ko’rsatkichlarni hisoblash quyidagi formula asosida bajariladi:

Bu yerda: U_zich – darsning umumiy zichligi, H_zich – darsning harakat zichligi, ty – darsning umumiy vaqti, t_to’x – o’qituvchi aybiga ko’ra to’xtab qolish vaqti, tb – mashq va topshiriqlarni bajarish vaqti.
Dars sichligi butunligicha va uning alohida qismlari bo’yicha hisoblanadi.
Xronometriya natijalari grafik holda chizilishi mumkin. Grafik tasvirlash uchun yaxshisi millimetrli qog’ozdan yoki maxsus bloknotlardan foydalanish zarur.
Nazorat sinovlari. alohida harakat sifatlarining rivojlanish darajasini aniqlash; ayrim shug’ullanuvchilar bilan birgabutun guruh tayyorgarligini taqqoslash; u yoki bu sport turi bilan shug’ullanish hamda musobaqalarda qatnashish uchun sportchilarni optimal tanlab olishni amalga oshirish; ayrim sportchilar bilan bir qatorda butun guruh trenirovkasini holisona nazorat qilishni kiritish; qo’llanilayotgan o’qitish uslublari, vositalari hamda mashg’ulotlarni tashkil qilish shakllarining afzalliklari va kamchiliklarini aniqlashga yordam beradi.
Nazorat sinovlari nazorat mashqlari yoki testlar yordamida o’tkaziladi. Nazorat mashqlarini ishlab chiqishda quyidagi umumiy qoidalarga amal qilish zarur:
1) tanlangan nazorat mashqlari hamma sinaluvchilar uchun bir xil sharoitda sinovlarni o’tkazish imkoniyatini berishi lozim;
2) nazorat mashqlari hamma sinaluvchilar uchun, ularning texnik va jismoniy tayyorgarligidan qat`iy nazar, yengil bo’lishi kerak;
3) har bir nazorat mashqi qaysidar bir obyektiv ko’rsatkichlarida (soniyalar, santimetrlar, kilogrammlar, takrorlashlar soni va h.k.) o’lchangan bo’lishi lozim;
4) nazorat mashqlari imkoni boricha o’lchanishi va baholanishiga ko’ra soddaligi bilan ajralib turishi zarur;
5) nazorat mashqlari sinaluvchilar uchun tadqiqot natijalariga ko’ra ko’rgazmali bo’lishi kerak.
So’ngi yillarda testlash nazariyasida nafaqat ixtisoslashtirilgan nazorat mashqlari tizimini, balki morfofunksional ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladigan komplekslarni ishlab chiqishga intilishlar kuzatilmoqda. Bundan tashqari, hamma testlash natijalarini ochkolarga aylantirishga urinish mavjud, chunki hamma testlar bo’yicha ochkolar yig’indisini o’zgartirish ham alohida shug’ullanuvchilarning, ham butun guruh taraqqiyoti to’g’risida fikr hosil qilishga, jamoalarni saralashni yanada asoslangan holda amalga oshirishga imkon beradi.