O’zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti eshkak eshish nazariyasi va uslubiyati chirchiq-2020 yil

34-mavzu. Sportchi va murabbiylarga ovqatlanish bo’yicha asosiy tavsiyalar

Barcha sportchilar o’z natijalarini yaxshilashni istaydi va sport bilan aniq bir maqsadni ko’zlab shug’ullanuvchi ko’pchilik eshkak eshuvchilar mashg’ulot va trenirovka mashg’ulotlariga ko’p vaqtlarini ajratadi. Lekin to’g’ri tashkil etilgan ovqatlanishdan keladigan qo’shimcha afzalliklarga ko’pincha yetarlicha baho bermaydi. Bu ko’pgina sabablarga ko’ra kelib chiqib, ular orasiga quyidagilarni kiritish mumkin:

• 
  sportchilar ovqatlanishning o’ziga xos xususiyatlarini yetarlicha tushunmasligi;
  
• 
  ovqatlanishga bo’lgan individual talablarni hisobga olishni xohlamaslik;
  
• 
  ovqatlanish maqsadlaridagi qarama-qarshilik (xususan: ovqatlanish sportchi organizmidagi ortiqcha talablarni qondirish va shu bilan birga vaznini kamaytirish maqsadlarida energiya iste`molini chegaralash lozim);
  
• 
  ovqatlanish sohasida amaliy bilim va tajribaning yetishmasligi;
  
• 
  talab etilgan oziq-ovqat mahsulotlarini olish va ishlatish uchun vaqt tanqisligi;
  
• 
  moliyaviy mablag’lar yetishmovchiligi.
  

Ovqatlanish inson organizmining o’sishi va rivojlanishini qulay sharoitlar bilan ta`minlash, uning ish qobiliyatini oshiruvchi asosiy omil hisoblanadi. U insonning o’xshash faoliyati va umrining uzayishiga muayyan ta`sir ko’rsatadi. Muskul faoliyatida kelib chiquvchi metabolik o’zgarishlar xususiyatlariga mos keluvchi ovqatlanish mashg’ulot va musobaqalar paytidagi yuklamalarni bajarishga sportchi organizmining moslashish jarayonlarining rivojlanishni ma`lum darajada belgilaydi. Bundan tashqari, ovqatlanish omillari metabolik jarayonlarga ta`sir qilib, bunda ular ish qobiliyatini oshiradi, dam olish davrida esa, tiklanish jarayonlarini tezlashtiradi.
Energiya ehtiyoji. Sportchining energiya va oziq-ovqatga bo’lgan ehtiyoji sport turi va bajarilayotgan ish hajmi, shuningdek, sport mahorati darajasi, his-hayajon holati va shaxsiy odatlariga bog’liq bo’ladi. Turli ixtisoslikdagi sportchilarda sutkalik energiya sarfi turlicha bo’ladi, ya`ni faoliyati ancha katta jismoniy yuklanmalar bilan bog’liq bo’lmagan (shashka, shaxmat), sportchilarda energiya sarfi erkaklarda 2800-3200 kkal va ayollar uchun 2600-3000 kkalni tashkil qiladi. Qisqa muddatli, lekin ancha katta jismoniy yuklanmalari bo’lgan sport turlarida (akrobatika, gimnastika, batutda sakrash, suvga sakrash, otish, og’ir atletika, figurali uchish va boshqa) energiya sarfi erkaklarda 3500-4000 kkal va ayollarda 3000-4000 kkalni tashkil qiladi. 400 va 1500 m ga yugurish, boks, kurash, suzish, ko’pkurash, sport o’yinlari, zamonaviy beshkurash kabi sport turlari energiya sarfi erkaklar uchun 4500-5000 kkal, ayollar uchun 4000-5000 kkalni tashkil qiladi.
22-jadval