O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdagi §44 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
   

51-DARS. Disaxaridlar.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga disaharidlarning tabiatda uchrashi, tuzilishi, fizik-kimyoviy xossalari, biologik ahamiyati haqida nazariy tushuncha berish.


Darsning rejasi:

1. 
   Disaharidlarning tabiatda uchrashi
   
2. 
   Тarkibi
   
3. 
   Fizik xossalari
   
4. 
   Kimyoviy xossalari
   
5. 
   Biologik ahamiyati
   

Fizik xossalari va tabiatda uchrashi. Saxaroza (qand lavlagi yoki shakarqamish qandi C₁₂H₂₂O₁₁) va maltoza (sut qandi C₁₂H₂₂O₁₁)–oq kristall moddalar, suvda yaxshi erishadi. Saxaroza shakarqamish poyalarida, oq qayin shirasi va ko‘plab mevalar, poliz ekinlari tarkibida uchraydi. Maltoza esa asosan, hayvon sutida uchraydi.
Тuzilishi. Saxaroza xalqa shaklidagi glyukoza va fruktoza monosaxaridlarining, maltoza esa ikki molekula glyukozaning birikishidan tashkil topgan disaxarid moddalardir.
Saxaroza va maltoza molekulalarida aldegid gruppa ham, karbonil gruppa ham, poluatsetal gidroksigruppa ham yo‘q. Ularda faqat spirt gidroksigruppalari mavjud bo‘lib, kimyoviy xossalari monosaxaridlarnikidan farq qiladi.
Kimyoviy xossalari. Saxaroza va maltoza vodorod ionlari ishtirokida qizdirilganda gidrolizga uchraydi. Saxaroza ikkita monosaxarid–glyukoza va fruktozani, maltoza esa ikki molekula glyukozani hosil qiladi:

C₁₂H₂₂O₁₁  H₂O  C₆H₁₂O₆  C₆H₁₂O₆

Saharoza glyukoza fruktoza

Shuning uchun ularni disaxaridlar deb ataladi.

D
isaxaridlar metallar gidroksidlari bilan oson ta’sirlashadilar. Masalan, saxaroza eritmasini mis (II)–gidroksidi ustiga quyilganda, yorqin havo rang mis saxarati hosil bo‘ladi:
Saxaroza eritmasini kalsiy gidroksidi suspenziyasi bilan ta’sirlashuvidan suvda eruvchan kalsiy saxarat olinadi.
Disaxaridlar monosaxaridlardan «kumush ko‘zgu» reaksiyasini bermasligi va boshqa qaytaruvchilar ta’sirida qaytarilmasligi bilan farq qiladi.