O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

Uyga vazifa:
1. Darslikda berilgan test topshiriqlarini mustaqil bajarish.


7-DARS. §8. Uglerod guruhidagi elementlarning umumiy tavsifi.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarda elementlar Davriy sistemasidagi IV guruh bosh guruhchasi elementlari haqida umumiy tushunchalar berish. Ularning xossalarini yadro zaryadi va atom tuzilishiga bog‘liq ravishda o‘zgarishini ilmiy asosda tushuntirib berish.
IV guruh bosh guruhchasi elementlari haqida umumiy tushunchalar berishda elementlar Davriy qonun va Davriy jadvali, atom tuzilishi nuqtai-nazaridan yondoshish kerak.
Dars Davriy jadval va quyidagi 1-jadval asosida tashkil etiladi:
1-jadval

Element	Kimyoviy belgisi va Ar		Тartib nomeri va yadro zaryadi	Nisbiy elektromanfiy ligi	Atom radiusi, nm	Elektron konfiguratsiyasi
Uglerod	C	12,01	6 (6)	2,5	0,077	(He)2s^22p^2
Kremniy	Si	28,05	14 (14)	1,8	0,134	(Ne)3s^23p^2
Germaniy	Ge	72,59	32 (32)	1,8	0,139	(Ar)3d^104s^24p^2
Qalay	Sn	118,6	50 (50)	1,8	0,158	(Kr)4d^105s^25p^2
Qo‘rg‘oshin	Pb	207,2	82 (82)	1,9	0,175	(Xe)4f^145d^106s^26p^2

Quyidagi savollar asosida o‘quvchilarga nazariy bilimlar beriladi:

1. 
   Uglerod guruhiga qaysi elementlar kiradi?
   
2. 
   Uglerod guruhi elementlarining
   

1. 
   tashqi elektron pog‘onasidagi elektronlar
   
2. 
   valentligi
   
3. 
   oksidlanish darajasi
   
4. 
   yuqori oksidlari
   
5. 
   vodorodli birikmalari
   
6. 
   yadro zaryadiga bog‘liq ravishda elektromanfiyligi o‘zgarishi
   

3. 
   Yuqori oksidlari xossalaridagi o‘zgarishlari
   

• 
  Uglerod guruhiga C, Si, Ge, Sn, Pb elementlari kiradi
  
• 
  Uglerod guruhi elementlari p-elementlar oilasiga kiradi
  
• 
  Valentligi II va IV ga teng
  
• 
  Oksidlanish darajasi -4, 0, +2, +4
  
• 
  Yuqori oksidlari RO₂ umumiy formulaga ega
  
• 
  Vodorodli birikmalari RH₄ umumiy formulaga ega
  

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdagi §8 ni o‘qish hamda savol va topshiriqlarni bajarish.
   

8-DARS. §9. Uglerodning davriy sistemadagi o`rni, atom tuzilishi.


Darsning maqsadi: O‘quvchilarga uglerodning Davriy sistemadagi o‘rni, atom tuzilishi, tabiatda tarqalishi, biologik ahamiyati haqida nazariy bilimlar berish.


Darsni rejasi:

1. 
   Uglerodning:
   

1. 
   Davriy sistemadagi o‘rni
   
2. 
   Atom tuzilishi
   
3. 
   Тabiatda uchrashi
   
4. 
   Allotropiyasi
   

2. 
   Uglerod va uning birikmalarining xalq xo‘jaligida ishlatilishi
   

Darsni tashkil qilishda o‘quvchilarni mustaqil ishlatish yahshi natija beradi. Chunki o‘quvchilar 8-sinfda, davriy qonun, Davriy jadval, atom tuzilishi haqida bilimlarga ega.

O‘qituvchi darsning har bir bosqichida, o‘quvchilarni mustaqil ishlashlari uchun savol yoki topshiriqlar beradi. O‘quvchilar esa berilgan savol va topshiriqlarga 8-sinf kimyo darsligidan yoki qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanib topshiriqlarni bajaradilar.
O‘quvchilar tomonidan bajarilgan ishlar tekshirib olinishi va yakuniy hulosani o‘qituvchi berishi kerak.
Dars reja asosida shu tarzda davom etadi.

• 
  Uglerod-tirik tabiatning asosi
  
• 
  Uglerod tabiatda ko‘mir va karbonat minerallari shaklida uchraydi
  
• 
  Olmos va grafit-uglerodning allotropik shakl o‘zgarishlaridir.
  
• 
  Karbin va fulleren-uglerodning sun’iy allotropik shakl o‘zgarishidir.
  

Uglerodning O‘zbekistondagi zahiralari va amaliy ahamiyatini tushuntirishda quyidagi sitatadan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi: «...O‘zbekiston katta ko‘mir zahiralariga ega. Uning geologik zahiralari bo‘yicha Markaziy Osiyoda ikkinchi o‘rinda turadi. O‘zbekistonda ko‘mir Angren, Sharg‘un va Boysun konlarida qazib chiqariladi. Ularning umumiy zahirasi-2 milliard tonna.

Ular orasida Angren ko‘mir koni eng noyob kon hisoblanadi. Bu yerda ko‘mir zahiralari ilg‘or hamda iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq usullar bilan: 150-250 metr chuqurlikdagi ko‘mir qatlamlarini ochiq usulda, yer osti usulida va yer ostida gazga aylantirish usulida qazib olinmoqda. Bunda chiqitsiz texnologiyadan foydalanilmoqda...» (Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. 236-bet)