|
MINERALLAR xAQIDA UMUMIY MA'LUMOT REJA - Tabiatda uchraydigan minerallar turlari.
- Minerallarning xossalari haqida.
- Minerallarning xosil bo’lishi.
- Maosshkalasi, minerallar qattaqligini aniqlash.
- Minerallar– kimiyoviy tarkibi va fizikaviy xossalri bilan farqlanuvchi tog’jinslari va rudalarning tarkibiy qismini tashkil qiluvchi bir yoki bir necha kimiyaviy elementdan tashkil topgan tabiiy kimiyaviy birikma
Tabiatda uchraydigan mineral turlari Ko’pchilik minerallar qattiq kristall shaklida uchraydi. Ayrim xollarda kalloid qorishma, izomorfaralashma shuningdek suyuq va gazsimon shaklda uchraydi.Ko’pchilik minerallar qattiq kristall shaklida uchraydi. Ayrim xollarda kalloid qorishma, izomorf aralashma shuningdek suyuq va gazsimon shaklda uchraydi.Yuqorida aytib o’tganimizdek minerallar bir-biridan ximiyaviy tarkibi kristall strukturasi shuningdek fizikaviy tarkibi bilan farq qiladi. Tabiatda uchraydigan mineral turlari - Xozirgi vakqda tabiatda 2,5 ming mineral ko’rinishi mavjud va taxminan shunchasi o’rganilgan. Tabiatdagi minerallar 25% silikatlar, 12% oksidva gidroksidlar, 13% sulfidlar, 8% fosfatlar, arsenatlar (vanadat) va 32% ini boshqa ximiyaviy birikmalar tashkil etadi. Yerpo’stining 92% silikat oksid va gidroksid minerallardan tuzilgan
- Minerallarning barcha xossalarini o’rganuvchi geologiyaning aloxida bo’limi mineralogiya, ularning kristall xossalrini o’rganuvchi bo’limiga esa kristallografiya deyiladi.
- Fizikxossalari.
- Minerallarning tashqi ko’rinishi. Minerallarning asosiy massasi nomuvofiq donador shaklida uchraydi, kristallari yaxshi rivojlangan minerallar tabiatda kam uchraydi. A. G. Betextin tabiatdagi minerallarni uch guruxga bo’ladi:
- Pezometrik shakllar
- Bir tomonga chizilgan shakillar
- Ikki yo’nalish bo’yicha chizilgan shakillar
- Pezometrikshakllar-bu shakldagi minerallar koordinatalar o’qining uchala yunalishi buyicha xam bir xilda o’sgan, misol uchun magnitning oktaedr shakli, piritning ko’b shakllari.
- Bir tomonga chizilgan shakllar-prizmatik, ignasimon, ustunsimon shakllar
- Ikkiyunalish buyicha chuzilgan shakllar uchunchi yunalishni kalta saqlagan xolda, misol uchun tablitkasimon, plastinkasimon, qatlamsimon.
Minerallarning xossalari xaqida - Minerallarning yaltiroqligi rangiga bog’liq bo’lmay balki ularning nurli sindirish ko’rsatkichi bilan aniqlanadi, qanchalik sindirish ko’rsatkichi yuqori bo’lsa ular yaltiroqligining intensivligi shuncha yuqori bo’ladi. A.Betextin yaltiroqlikni amaliy yul bilana niqlangan. Amaliy ish 9 – bosqichga bo’linadi. Shuningdek yaltiroq sindirish ko’rsatkichi:
Minerallarning xossalari haqida - 1. 3-1,9bo’lgan metallar (tuz, florid, silikatlar va boshqalar).
- 2. Olmosdek yaltiroq sindirish ko’rsatkichi 1,9-2,6 bo’lgan minerallar. (Tsirkonkassiterit, olmos va boshqalar).
- 3. Metalsimon yaltirash sindirish ko’rsatkichi 2,6-3,0 gacha bo’lgani minerallar (kinovar, gematit va boshqalar).
- 4. Metaldek yaltirash sindirish kursatkichi 3dan yukori bulgan minerallar (galinet, pirit, vismut).
Shuningdek minerallarning yaltiroqligi minerallarning yuzasidan taralayotgan nur rangining xarakteriga xam bog’liq. - 5. Yog’dekyaltirash (softug’maoltingugurtlar, kvartskristallari, nefelin).
- 6. Mumdekyaltiroq (kremniyningayrimturlari, sfaliritningyashirinkristallixillari).
- 7.Jilosizyaltiroq (quruqkaulin, kurimsimonpirolyuzit).
- 8. Shafoqsimonyaltirash (muskovit, plastinkasimongips).
- 9.Ipaksimonyaltirash(asbest).
Minerallarning xossalari xaqida - Minerallarning rangi– minerallarning rangi eng avvalo rang beruvchi xramofor arashmalarga bog’liq, ya'ni rang beruvchi elementlarga; titan (ko’k, qizil va qoramtir yashil); vanadiy (qizil, qung’irqizil, sariq); marganets (malla rang, to’qqizil, qora); xrom (qizil,ochyashil, siyox rang, sariq, qizg’ish – to’qsariq); temir (qizil, qung’ir- sariq, butulka simon – yashil, qora); kobalt (lolarang, qizil, ochjigarrang, yashil, ko’k, malla, qora, sarg’ishyashil, sariq kabilar kiradi). Bundan tashqari buyovchi ionlarga molibden, volfram, iod, uran kabilar kiradi
Minerallarning xosil bo’lishi - Xarbir mineral ma'lum termadinamik sharoitda turg’un xolatda bo’ladi, bu termadinamik xolat o’zgargan xolda mineralda o’zgarish sodir bo’ladi va yangi xolatga chidamli mineral hosil bo’ladi. Xozirgi vaqtdagi izlanishlar shuni ko’rsatadiki, minerallarning asosiy qismi yer qobig’ida magmaning yoki uning maxsulotlarini atrof muxit va tog’ jinslari bilan ta'sirlashib qayta kristallanishidan xosil bo’ladi. Bular birlamchi endogen minerallar hisoblanadi. Ularning ko’pchiligi yer yuzasiga chiqqanda atmosfera, biosfera va gidrosfera bilan ta'sirlanishi nitijasida o’zining turg’unligini yuqotadi va sharoitga moslashgan yangi ikkilamchi minerallar yuzaga keladi. Bu minerallar ekzogen minerallar deb nomlanadi. Ekzogen minerallar xam turli xil geologik jarayonlarga duch kelishi va bu jarayonda moslashgan yangi minerallar, ya'ni metamorfogen minerallar hosi lbuladi
Foydalanilgan adabiyotlar - 1.IslomovO.I. “Umumiygeologiya” «O’qituvchi» 1991 yil.
- 2.ShoraxmedovSH.SH.“Umumiyvatarixiygeologiya” «O’qituvchi» 1989yil.
- 3. Qurbonov A.S. “Geologiya” «O’qituvchi» 1991 yil.
- 4. Bitextin. “Mineralogiya”
Do'stlaringiz bilan baham: |
