O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

Yog‘ochda 50% atorifida

Paxta tolasida 98% gacha

Jut ildizida 75% gacha

Gigroskopik momiq va filtr qog‘ozi deyarli toza sellyulozadan iborat bo‘ladi.

Тuzilishi. Sellyuloza kraxmal kabi tabiiy polimer bo‘lib, uning tarkibi (C₆H₁₀O₅)_n umumiy formula bilan ifodalanadi. Sellyulozaning ba’zi turlari molekulalarida 40 mingtagacha C₆H₁₀O₅ bo‘g‘ini tutadi (molekulyar massasi bir necha millionga boradi).
Lekin sellyuloza va kraxmal bir xil umumiy formulaga ega bo‘lsada, ularning tuzilishlari turlichadir. Kraxmal makromolekulalari –glyukoza molekulalaridan tuzilgan va chiziqli, tarmoqlangan tuzilmaga ega bo‘lsa, sellyuloza makromolekulalari –glyukoza molekulalaridan tuzilgan va faqat chiziqli tuzilmaga ega. Buning natijasida kraxmaldan farqli ravishda sellyuloza oson tola hosil qila oladi va inson uchun ozuqa mahsuloti bo‘lib hisoblanmaydi. Sellyuloza molekulalarida aldegid gruppa ham, karbonil gruppa ham, poluatsetal gidroksigruppa ham yo‘q. Ularda faqat spirt gidroksigruppalari mavjud bo‘lib, ko‘p atomli spirtlarga xos kimyoviy xossalarni namoyon qiladi.
Gidroliz. Sellyuloza kraxmal kabi suyultirilgan kislotalar ta’sirida gidrolizga uchraydi, gidrolizning oxirgi mahsuloti glyukoza bo‘lib hisoblanadi. Gidrolizning umumiy tenglamasi quyidagicha bo‘ladi:

(C₆H₁₀O₅)_n  nH₂O  nC₆H₁₂O₆

gidrolizlanish–sellyulozaning muhim xossasidir. Gidroliz mahsuloti glyukozadan etanol olinadi. Yog‘ochlikdan olinuvchi etanol gidroliz spirti deb yuritiladi. Gidroliz spirti olishda 1 t yog‘ochlik 1,5 t kartoshka yoki 0,7 t donni o‘rnini bosadi.

Sellyulozaning konsentrlangan nitrat kislota bilan konsentrlangan sulfat kislotasi ishtirokida murakkab efirlar–mono–, di–va trinitratsellyulozalar hosil qilishi sanoat uchun muhim ahamiyatga ega:

[C₆H₇O₂(OH)₃]_n  3nHNO₃  [C₆H₇O₂(ONO₂)₃]_n  3nH₂O

Sellyuloza nitratlari–juda tez yonuvchi moddalardir. Тrinitratsellyuloza (piroksilin)–tutunsiz porox tayyorlashda ishlatiladigan portlovchi modda. Sellyuloza sirka kislotasi bilan atsetat efirlar (di–va triatsetatsellyuloza) hosil qiladi:

[C₆H₇O₂(OH)₃]_n  2nCH₃COOH  [C₆H₇O₂(OCOCH₃)₂(OH)]_n  2nH₂O
diatsetat sellyuloza

[C₆H₇O₂(OH)₃]_n  3nCH₃COOH  [C₆H₇O₂(OCOCH₃)₃]_n  3nH₂O

triatsetat sellyuloza

Di–va triatsetat sellyulozalar sun’iy atsetat tolalar olishda ishlatiladi. Inson kiyim va boshqa xo‘jalik buyumlari tayyorlash uchun qadimdan tabiiy tolalardan (zig‘ir, kanop, paxta–sellyulozadan tashkil topgan; jun, ipak–oqsillardan tashkil topgan) foydalanib keladi.