O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kammunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalar unversteti qarshi filiali

K o m p a n i v a b i z n e s j a r a y o n i n i t a r i f l a s h

J a r a y o n t a s h k i l i y - s h t a t t u z i l m a s i g a o t i s h

X o d i m l a r , s h u n i n g d e k k o m p a n i y a b o l i n m a l a r i v a z i f a s i , h u q u q i v a

m a i b n r i v a t l a r m i t a q s i m l a s h v a k o m m u n i k a t s i v a t i z i m i n i s h a k l la n ti r i s h

K o m p a n i v a n i n g h u j j a t l a r a y l a n i s h i , b i z n e s j a r a y o n i s h t i r o k c h i l a r i x a t t i -

h a r a k a t i n i n g m e v o r i , i a r a y o n i v a q o i d a l a r i n i i s h l a b c h i q i s h ______________

A x b o r o t t e x n o l o g i y a l a r i n i j o r i y e t i s h

K o m p a n i y a p e r s o n a l i n i t a n l a s h , o q i t i s h v a r i v o j l a n t i r i s h t i z i m i n i y a r a tis h . 

k o r p o r a t i v h i s s i n i s h a k l l a n t i r i s h A x b o r o t t e x n o l o g i y a l a r i n i j o r i y e t i s h

M o l i y a v i y r a g b a t l a n t i r i s h t i z i m i n i i s h l a b c h i q i s h v a j o r i y q i l i s h

SKR mazmunini yanada aniqroq tasaw ur qilish maqsadida sug'urta 

kompaniyalar rivojlanishining eng yangi tarixiga murojat qilamiz. Sug‘urta bozori 
rivojlanishining boshlang‘ich bosqichida (o‘tgan asming 80 yillari oxiri va 90 
yillarining boshlari) sug‘urta kompanivalarining barcha xodimlari sug‘urta 
faoliyatiga tegishli barcha ishlarini birga bajarar edi: mahsulotlar yaratardi, ulami 
sotardi, risklami baholardi. sug‘urta shartnomalar tuzardi, ulami kuzatib borardi, 
zararlami tartiblashtirardi va hokazo ishlar bilan shug'ullanardi.
Sug'urta kompaniyalar aslida foyda oishga qaratilgan tijorat tuzilma 
bo‘lganligi sababli ulaming asosiy vazifasi sotuvlar bo‘ladi. Sotuvlami sug‘urta 
kompaniya sotuvchisi amalga oshirganligi sababli u sug‘urta kompaniyasida asosiy 
shaxsga aylanadi. Shu bilan birga ilgari yuqorida ko‘rsatilgan vazifalar ham 
sugurta xizmatlari sotuvchisining zimmasiga yuklanardi. Ulami bajarish juda ko'p 
vaqt olardi. Shunga qaramasdan, sotuv hajmi oshardi, ammo sotuvchilar faqat 
sotish bilan shug‘ullanganda u yanada ko'proq oshardi, bu bir tomondan, ikkinchi 0 ‘quv materiallari asosida tayyorlandi.tomondan, sotuv hajmi oshganda uning vaqti eskilariga xizmat qilishga emas. balki shu vaqtni yangi mijozlami axtarishga sarflanishi mumkin cdi.
Ma’lumki, raqobat ixtisoslashuvga olib keladi va ixtisoslashuv kasbiy mahoratni talab qiladi. “Ozod bo‘lgan” marketologlarga, anderrayterlarga, aktuariylarga va hokazolarga ehtiyoj yuzaga keldi.
Bugungi kunda sug‘urta kompaniyalarining aksariyatida chiziqli funksional 
boshqaruv tuzilmasi mavjud bo'lib, u kompaniyaning o'sib borayotgan salohiyatini to'xtatib turadi va uni to'liq amalga oshirishga imkon bermaydi. Chunki biinday boshqaruv tizimida bo'linmalar yuqoridan vertikal ravishda kelgan signal va buyruqlami qabul qiladi.
Bunday tuzilmalar sotuvchilaming talab va ehtiyojlarini tezkor va to'liq qondirolmaydi. demak, mijozlar talablariga javob bera olmaydi. (24.3-rasm).
Shuning uchun sug'urta kompaniyalari ichida funksiyalarni taqsimlash asta- 
sekin sodir bo‘lib, marketing, anderrayting, zararlarni taqsimlash, bek-ofis va 
hokazo maxsus bo'linmalar shakllana boshlanadi.
Shunday qilib, biznes jarayonlarga mos ravishda ixtisoslashgan bo'linmalar 
bo'yicha vazifalarni taqsimlash sug'urta kompaniyalarida gorizontal aloqalami 
shakllantirishda SKR bosh xususiyati bo'lib qoladi.
Funksiyalarni taqsimlash asosida kompaniyaning tubdan farqli tashkiliy va 
xodimlar tuzilmasi shakllanadi.
Birinchi tuzilma asosini sotuvchilaming ko‘p fimksiyaga ega bo‘lishiligi va 
boshqamvning bir chiziqli ekanligi tashkil qiladi. Unda sug'urtani ta’minlovchi 0 ‘quv materiallari asosida tayyorlandi.

xizmatlar bosh direktorga bo‘ysunadi va sotuvchining demak, mijozlar talablariga 

uncha sezgir bo'lmaydi. Reinjiniring tuzilmasi boshqacha ko‘rinishda bo‘ladi.
Sugmrta faoliyatining asosiy biznes-jarayonlari taqsimlangan vazifalarga ega. 
Shuning uchun ulami bajarish uchun maxsus bo‘linmaIar tashkil etildi.
Bunda har bir xodim o‘zining ishi bilan shugullandi. Marketologlar bozomi tadqiq 
qilishdi va sug‘urta mahsulotlariga bo‘lgan talablarni aniqlashdi, uslubchilar 
sug‘urta mahsulotlarni yaratishdi, sotuvchilar sotish bilan band bo‘lishdi, 
anderrayterlar risklami baholashdi. bek-offis shartnomalami rasmiylashtiridi, 
mijozlarga xizmat ko‘rsatishdi.
Jarayonni tashkil qilishda barcha boiinm alaming faoliyati bitta asosiy 
maqsadga. ya'ni kompaniyaning sotuvchilari va mijozlariga tezkor va yuqori sifatli 
xizmat ko'rsatish evaziga sotuv hajmlarini ko‘paytirishga erishish.
Bunday tashkillashtirishda boshqa bo‘linmalar sotuvchilarga xizmat ko‘rsatish 
vazifalarini bajaradi: metodologiya va sug‘urta mahsulotlarini ishlab chiqarish
0 ‘quv materiallari asosida tayyorlandi.boshqaruvi sotuvchining ehtivojlarini qondiradi (ular orqali mijozlar ehtiyojini 
qondiradi), bekofis va andarrayting boshqaruvi ham sotuvchilar va mijozlarga xizmat ko‘rsatadi, buxgalteriya boMimi o ‘z vaqtida sug'urta toMovlarini amalga oshiradi. ya’ni zararlami tartiblashtirish boshqaruviga. demak. mijozlarga xizmat ko‘rsatadi.
Jarayonli yondashuvda xizmat ko‘rsatishning to‘liqligi, sifati va o ‘z vaqtida 
bo‘lishi (sotuvchi, mijoz, boshqa boMinmalar va hokazolarga xizmat ko'rsatish) 
kompaniya barcha bodinmalarining asosiy mezonlari 
bo‘lib hisoblanadi. 
Bunday reinjinering tuzilma an’anaviy turiga nisbatan bir qator afzaliklarga ega 
bo‘lib, ulaming asosiy lari quyidagilardan iborat:
1. Personal faoliyatini ixtisoslashtirish, xodimlar kasbiy mahoratining 
yuqoriligi.
2. Xodimlardan ulaming psixologik xususiyatlariga muvofiq foydalanish. Sir 
emaski, ichki tahliliy mushohodaga ega bo'lgan shaxslar aktuariv va anderrayting 
sifatida ko‘proq foyda keltiradi. Muloqotga yaxshi kirishuvehi shaxslar sotuvchi 
bo‘lib ishlab ko‘proq samara beradi.
3. Sotuvchilami o‘zlari uchun noma’qbul bo‘lgan vazifalarni bajarishdan 
ozod qilish savdoga ko‘proq vaqt ajratishga imkon beradi, demak ko'proq sug'urta 
mukofoti tushishi mumkin.
4. BoiLnmalar o'rtasida kuchli texnologik aloqalami o'rnatish amalda vertikal 
(an’anaviy) boshqaruv tuzilmasidan gorizontal ko‘rinishiga va vakolatlarni quyi 
boiinmalarga berishga imkon yaratadi.
Bunday sharoitda menejeming asosiy vazifasi turli va ko‘p xizmatlarni 
yuqoridan quyi yo‘nalishga qarab boshqarish emas, balki texnologik halqalar 
faoliyatini muvofiqlashtirishdan iborat bo‘ladi. Yuqoridan pastga boshqaruvchi raxbarlar texnologik zanjiming alohida halqasini, shuningdek butun biznes jarayonni boshqaruvchi menejerlar kelmoqda. Bu BJRning asosiy belgilaridan biri boiib hisoblanadi.
5. Axborot texnologiyalari ko‘plab mijozlarga tez va samarali xizmat ko‘rsatish imkonini beradi.
6. Shunday qilib. biznes jarayonini reinjiniringi natijasida alohida bir biri 
bilan bog‘lanmagan vazifalarga qaratilgan sug‘urta kompaniyaning bir chiziql 
tuzilmasi yangisi bilan almashtiriladi. 0 ‘rniga kelgan yangi tuzilmada asosiy 
biznes jarayon bo‘yicha gorizontal texnologik aloqalar shakllanadi. Ulaming 
boshqarishini jarayon menejerlari amalga oshiradi. Chizmada buni quyidagicha ifodalasa bo'ladi.
Bosh menejer (prezident) biznes-jarayon menejerlari (vitse-prezidentlari) 
ishini muvofiqlashtiradi va ko‘p sonli biri biri bilan kuchsiz bog'liq bo‘lgan 
xizmatlami boshqarmavdi. Besvosita sug‘urtachi (sug'urta xizmati iste’molchisi) 
bilan bog‘liq bo‘lgan sug'urta xizmatlari sotuvchisi ushbu zanjiming markazida 
joylashganligi sababli barcha biznes-jarayon iste’molchi talabini qondirishga 
qaratilgan, ya’ni bunday reinjiring tuzilma bozorga yo'naltirilgan.
BJIning maqsadlari, vazifalari va mazmunini tahlilidan kelib chiqib bir 
qancha unga tegishli ustuvorliklami qayd qilish mumkin:
1. Reinjiniring - eskirgan aqidalar, me’yorlar va qoidalardan keskin va 
batamom voz kechishni bildiradi. Agar reinjiniring (ingliz tilida engineering) 
loyihalash, ixtiro qilish, o'ylab topish degan ma'nolami bildirsa, reinjiring ishchi 
jarayonlami qayta loyihalash, ya’ni bor uyni tekislab, uning o'm ida yangi uy 
qurish degan m a’noni anglatadi.
2. Reinjiniring firmada nafaqat kichik ta’mir ishlarini, balki biznesda 
ahamiyatli o'zgarshlami (oldingi holatni katta o'zgartirish kiritish) amalga 
oshirishga qaratilgan.
“°3 0 ‘quv materiallari asosida tayvorlangan.
3. Reinjiniring - bu kreativlikni va tashabbusni talab qiluvchi innovatsion va 
ijodiy ish hisoblanadi. U kompaniyada inqilobiy o'zgartirish kcrakligini anglash natijasida qo'llanilishi mumkin.
4. Reinjiniring - bu jarayon menejeri boshlig‘idagi boshqarish foydasiga 
funksional xizmatlari boshqarishidan voz kechishdir.
Shunday qilib, biznes-jaravonlarning reinjiringi raqobot ustunligiga erishishdagi 
og‘ir yo'lning boshlanishi hisoblanadi va u operatsion reinjiringdan boshlanadi.