O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi

O„zbekiston Respublikasining Yer kodeksi
hisoblanadi. Yer 
kodeksida dehqon xo‗jaligini yuritishda yer uchastkalariga meros qilib 
qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqi asosida egalik qilishi
(19-modda), yer egasi bo‗lgan fuqaro yer uchastkasiga meros qilib 
qoldiriladigan umrbod egalik qilish huquqini, shu jumladan kimoshdi 
savdosi asosida olingan shunday huquqni dehqon xo‗jaligi yuritish uchun 
garovga qo‗yishi mumkinligi (39-modda), O‗zbekiston Respublikasi 
fuqarolariga dehqon xo‗jaliklarini yuritish uchun qishloq xo‗jaligiga 
mo‗ljallangan yerlar berilishi (46-modda) hamda dehqon xo‗jaligi yuritish 
uchun fuqarolarga yer uchastkalari berish (55-modda) kabi masalalar 
tartibga solingan. 
Dehqon xo‗jaliklari faoliyatini huquqiy tartibga solishda O‗zbekiston 
Respublikasi Prezidentining normativ-huquqiy hujjatlari muhim rol 
o‗ynaydi.

---

148 
Shaxsiy yordamchi va dehqon xo‗jaligida qoramol o‗stirish bilan 
shug‗ullanuvchi jismoniy shaxslarga pensiyalar tayinlashda mehnat staji 
ular tomonidan byudjetdan tashqari Pensiya jamg‗armasiga sug‗urta 
badallari bir yilda eng kam oylik ish haqining kamida to‗rt yarim baravari 
miqdorida to‗langan taqdirda hisoblab chiqiladi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 9-oktyabrdagi
PF-5199-son
 
―Fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining 
huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, qishloq xo‗jaligi ekin 
maydonlaridan samarali foydalanish tizimini tubdan takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi Farmoni bilan O‗zbekiston fermerlari 
kengashi O‗zbekiston fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari 
kengashi sifatida qayta tuzilganligi qayd etildi.
Ushbu hujjatga asosan dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalarining ekin maydonlaridan foydalanish samaradorligi 
har oyda 
fuqarolarning o„zini o„zi boshqarish organlarida muhokama qilib borilishi
hamda yer maydonlaridan samarasiz foydalangan, qishloq xo‗jaligi 
ekinlarini to‗liq ekmagan, agrotexnik tadbirlarni o‗z vaqtida amalga 
oshirmagan dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalariga nisbatan yer 
uchastkalariga bo‗lgan huquqlarning bekor qilinishigacha bo‗lgan qat‘iy 
javobgarlik choralari ko‗rilishi belgilandi. 
Shuningdek, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining ekin 
maydonlarini to‗liq xatlovdan o‗tkazilib, ularning yagona reestri 
shakllantirildi hamda undagi ma‘lumotlarning haqqoniyligi, to‗liqligi va 
doimiy ravishda yangilanib borilishini ta‘minlash choralari belgilandi. 
Qolaversa, dehqonchilik madaniyatini oshirishda munosib hissa 
qo‗shgan va ishlab chiqarishda yuksak natijalarga erishgan dehqon 
xo‗jaliklari rahbarlari uchun 
“Mehnatkash dehqon” ko„krak nishoni
ta‘sis 
etildi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 10-oktyabrdagi 
PQ-3318-son ―Fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari 
faoliyatini yanada rivojlantirish bo‗yicha tashkiliy chora-tadbirlar 
to‗g‗risida‖gi qarori bilan O‗zbekiston fermer, dehqon xo‗jaliklari va 
tomorqa yer egalari kengashining 9 ta asosiy vazifalari va faoliyat 
yo‗nalishlariga e‘tibor qaratildi hamda fermer, dehqon xo‗jaliklari va 
tomorqa yer egalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga taalluqli 
normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari majburiy ravishda O‗zbekiston 
fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi bilan 
kelishilishi shartligi belgilandi.

---

149 
Qaror bilan Fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari 
kengashlariga 6 ta huquq berildi:

xalq deputatlari tuman Kengashlari, fuqarolarning o‗zini o‗zi 
boshqarish organlari yig‗ilishlarida fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa 
yer egalarining ekin maydonlaridan foydalanish samaradorligini 
muhokama qilishda ishtirok etish va o‗z xulosasini taqdim etish; 

fermer xo‗jaligini tashkil etish istagini bildirgan talabgorlarni 
tanlash, ularning zaxirasini shakllantirish, malakasini oshirib borish va ular 
orasidan munosib nomzodlarni yer uchastkalarini berish (realizatsiya 
qilish) masalalarini ko‗rib chiqish bo‗yicha tuman komissiyasiga tavsiya 
qilish; 

O‗zbekiston yoshlar ittifoqi bilan birgalikda yoshlarga fermer va 
dehqon xo‗jaligi yuritish uchun yer uchastkalari ajratish haqida yer 
uchastkalarini berish (realizatsiya qilish) masalalarini ko‗rib chiqish 
bo‗yicha tuman komissiyasiga tavsiyalar berish; 

fermer va dehqon xo‗jaliklarini yuritish uchun yer uchastkalarini 
ajratish yuzasidan yer uchastkalarini berish (realizatsiya qilish) 
masalalarini ko‗rib chiqish bo‗yicha tuman komissiyasiga xulosalar 
kiritish; 

fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari manfaatlarini 
ko‗zlab sudga davlat boji to‗lamasdan da‘vo arizalari, davlat va xo‗jalik 
boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari, 
ularning mansabdor shaxslari xatti-harakatlari (harakatsizligi) ustidan 
shikoyatlar taqdim etish. Bunda da‘vo arizasini qanoatlantirish rad 
etilganda manfaati ko‗zlab da‘vo arizasi kiritilgan fermer, dehqon 
xo‗jaliklari va tomorqa yer egalaridan davlat boji undirilmaydi; 

fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining huquqlari 
va qonuniy manfaatlarini himoya qilish maqsadida davlat va xo‗jalik 
boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning 
o‗zini o‗zi boshqarish organlari, boshqa tashkilotlardan qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda zarur ma‘lumotlar, hujjatlar va matyeriallarni so‗rab 
olish. 
Qolaversa, barcha fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalarining ekin maydonlarida ularning takliflarini inobatga olgan holda 
qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini yetishtirish bo‗yicha prognoz hajmlar 
belgilanishi mustahkamlandi. 
Shuningdek, har yili 1 fevralgacha fuqarolarning o‗zini o‗zi 
boshqarish organlari raislari ichki ishlar organlarining profilaktika 

---

150 
inspektorlari bilan birgalikda uyma-uy yurib, hududdagi dehqon 
xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining ekin maydonlarini xatlovdan 
o‗tkazishi, ularda yil davomida ekiladigan ekin turlari va yetishtiriladigan 
mahsulot hajmlarini oila ehtiyoji va sotish uchun mo‗ljallangan qismlarga 
ajratgan holda aniqlashi, mahsulot yetkazib berish bo‗yicha shartnomalar 
tuzilishi, ekinlarning to‗liq va sifatli ekilishi, agrotexnik tadbirlarning o‗z 
vaqtida amalga oshirilishi yuzasidan jamoatchilik nazoratini tashkil etishi 
belgilab qo‗yildi. 
Bundan tashqari, yakka tartibda uy-joy qurish va uy-joyni 
obodonlashtirish uchun berilgan yer uchastkalarining tomorqa qismida 
asossiz ravishda qishloq xo‗jaligi ekinlari ekmagan yoki uni 
obodonlashtirmagan yer egalariga nisbatan belgilangan yer solig‗i 
stavkasining uch barobar oshirilgan miqdori qo‗llanilishi tartibi joriy etildi.
Shu bilan bir qatorda, dehqon xo‗jaligi yuritish uchun uy-joy qurish 
huquqisiz berilgan yer uchastkalarida qishloq xo‗jaligi ekinlari ekmagan 
yer egalarining yer uchastkasiga bo‗lgan huquqi qonun hujjatlarida 
belgilangan tartibda bekor qilinishi ko‗zda tutildi. 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 26-apreldagi
PQ–3680-son ―Fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari 
faoliyatini 
takomillashtirish 
bo‗yicha qo‗shimcha chora-tadbirlar 
to‗g‗risida‖gi qarori asosida bir qator muhim tashkiliy-huquqiy
chora-tadbirlar belgilandi.
Avvalambor, tegishli hududda dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalariga ajratilgan yer uchastkalaridan maqsadli foydalanilishi tumanni 
kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‗yicha sektor rahbarlari 
faoliyatini baholash ko‗rsatkichlaridan biri deb belgilandi. 
Shuningdek, barcha fermer va dehqon xo‗jaliklarining Kengashga 
a‘zoligi majburiy, tomorqa yer egalari uchun esa ixtiyoriy hisoblanishi, 
fermer va dehqon xo‗jaliklarining Kengashda a‘zoligi tuman fermer, 
dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalari kengashi rayosati qaroriga 
muvofiq tugatilishi yer uchastkasiga egalik qilish, undan doimiy yoki 
muddatli foydalanish huquqi yoxud uni ijaraga olish huquqi bekor bo‗lishi 
uchun asos bo‗lishi hamda fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalari kengashlari qishloq xo‗jaligida shartnoma majburiyatlarining 
bajarilishi yuzasidan monitoring hamda jamoat nazoratini amalga oshirishi 
tartibi joriy etildi. 
Yuqoridagilaardan tashqari Kengashga a‘zolik badallari quyidagicha 
belgilandi: paxta xom ashyosi hamda donli ekinlar yetishtirishga 
ixtisoslashgan fermer xo‗jaliklari uchun paxta xom ashyosi hamda donning 

---

151 
xarid narxidan 0,8 foiz miqdorida; boshqa fermer xo‗jaliklari uchun ular 
tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotishdan tushgan pul 
mablag‗larining 0,5 foizi miqdorida; dehqon xo‗jaliklari hamda tomorqa 
yer egalari uchun Kengashga a‘zolik to‗g‗risidagi shartnomada 
ko‗rsatilgan miqdorda. 
Shu bilan bir qatorda Fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalari kengashlariga quyidagi 3 ta qo‗shimcha huquqlar berildi:
1) uyma-uy yurish orqali dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining 
yer uchastkalaridan maqsadli va samarali foydalanilishini, shu jumladan 
yerni tayyorlash, urug‗, ko‗chat va daraxtlar ekish, issiqxonalar qurish, 
chorva va parrandalarni ko‗paytirish holatini davriy monitoring qilib 
borish; 2) Kengash a‘zolari – fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalariga tegishli yer uchastkalaridan maqsadli va samarali foydalanish 
zarurligi to‗g‗risida ko‗rsatmalar berish; 3) tuman hokimlariga fermer, 
dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalarining tegishli yer uchastkalariga 
bo‗lgan huquqlarini yer qonunchiligiga muvofiq tugatish zarurligi 
to‗g‗risida ko‗rib chiqilishi majburiy bo‗lgan takliflar kiritish. 
Barcha qishloq tumanlarida asosiy vazifasi fermer, dehqon 
xo‗jaliklari va tomorqa yer egalariga qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini 
yetishtirish va sotishda amaliy yordam ko‗rsatish hisoblangan ―Tomorqa 
xizmati‖ MCHJlar tashkil etildi. 
Bunda ―Tomorqa xizmati‖ MCHJlar o‗z vazifalarini quyidagilar 
orqali amalga oshiradi:
fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer egalariga shartnoma 
asosida zarur moddiy resurslar, shu jumladan, urug‗lar, ko‗chatlar, taralar, 
texnika va boshqa vositalar yetkazib berish; 
yerlarni rekultivatsiya qilish va qishloq xo‗jaligi ekinlarini ekish; 
sug‗orish tizimini yaratish va yaxshilash, suv nasoslari o‗rnatish, 
artezian quduqlar qazish va tomchilatib sug‗orishni tashkil etish; 
ishlab chiqarilgan mahsulotlar va qishloq xo‗jaligi ekinlarini ichki va 
tashqi bozorlarda sotish, shu jumladan ularni tayyorlash, saqlash, qayta 
ishlash va eksport qilish. 
Shuningdek, O‗zbekiston fermer, dehqon xo‗jaliklari va tomorqa yer 
egalari kengashi huzuridagi