O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

munosib bo’lshshshri 
uam darkor. 
Saylov byulletenini istagan kishi kutiga keltirib tashlay oladi, biroq, 
mas’uliyat bilan, davlat nuqgai nazaridan kelib chiqib fikr yuritish va harakat qilish har 
kimning ham qo’lidan kelavermaydi. Inson o’z davlati hayotida jonli mavjudot sifatida 
qatnashadi va shu jarayonda o’zi ham davlat tanasining jonli a’zosiga aylanadi. U o’z 
davlati hayotida butun borlig’i bilan - mehnati, qurol olib yurishi, harbiy mashaqqatlar, 
azob-uqubatlari, qalbining sa-doqati, burch hissi bilan, qonunlarni bajarishi va eng muhimi 
h
uquqiy ongi bilan 
ishtirok etadi. U o’z davlatini shaxsiy sadoqati bilan, oilaviy hayoti, 
soliqdarni to’lab borishi bilan, xizmati, savdo-sotiqlari bilan, madaniy ijodkorligi va hatto o’z 
nomining shuhrati bilan barpo etadi. 
Biroq, bu davlat - «hamma narsaning hammasi», hamma iarsani o’z komiga tortadi 
va hammani asoratga soladi, degini emas. Lekin davlat hayotining matosi uninG barcha 
fuqarolari hayotidan to’qilgan. Har bir alohida olingan smonlik davlat «tanasi»da yuz 
beradi, unga zarar yetkazadi, uni emiradi. Aksincha, har bir yaxshilik, olijanoblik, madaniy 
faoliyat davlat hayotini quradi va mustahkamlaydi. Bularning hammasi qonuniyatdir, 
chunki davlat mavhum bir narsa emas, u «qayerdadir» bizdan narida joylashmagan 
(hukumat, militsiya, armiya, soliq idorasi, amaldorlar mahkamasi), u bizning ichimizda, 
bizning timsolimiz sifatida yashaydi, zero, biz jonli shaxslarmiz, uning qismlari, a’zolarimiz. 
Buvday munosabat tashqi ishlardangina iborat emas, u bizning ichki hayotimizga daxlsiz 
qolishi mumkin emas. Lekin yuqoridagalardan biz hech narsa qila olmas ekanmiz, davlat 
esa hamma narsaga qodir, biz qullarmiz-u, davlat quldor, fuqaro «ijozatingiz bilan...» 
tamoyili asosida yashashi kerak ekan, degan xulosa kelib chiqmaydi. Mutlaqo bunday 

---

92 
emas: chunki davlatni ozod, tashabbuskor, ma’naviy badavlat kishilar bunyod etadi, 
mustahkamlaydi, takomillashtiradi. Shuni qayd yetish kerakki, har qanday siyosiy organi 
zm eng avvalo samimiy-ma’naviy tabiatga egadir: ma’naviy qadr-qimmat hissini yo’qotgan, 
mas’uliyat va davlatga daxldorlik mazmunidan mahrum bo’lgan, ornomus va halollikdan 
yuz o’gargan xalq muqarrar ravishda o’z davlatiga xiyonat qiladi va uni barbod etadi. 
Haqiqatan ham fuqaro o’z huquqiy ongidan ajralib yashay olmaydi: huquqiy ongi 
tuban odam o’z majburiyatlarini bajarmasligi bilan, vakolatlarini oshirib yuborishi bilan, 
mayda huquqbuzarlik va qo’pol jinoyatlari, poraxo’rliklar va kamomadlarga yo’l qo’yishi, 
korrupsiya va josuslikka qo’l urishi bilan har qadamda o’z davlatiga ziyon-zahmat 
yetkazadi. Bu fuqaro emas, balki xoin, sotqin qul, tutilmagan o’g’ridir. Bu «fuqaro» kimni 
saylay oladi-yu, uning o’zini qaerga saylash mumkin? Davlat ishlarida u nimaning fahmiga 
etadi? 
Shunday qilib, gapning indallosini aytadigan bo’lsak, davlat xalqdan tashkil topadi va 
hukumat unga boshchilik qiladi. Binobarin, hukumat xalq uchun yashab, ishlashga da’vat 
etilgan hamda xalqdan kuch-quvvat olishi kerak, xalq esa, o’z navbatida buni bilishi va 
tushunishi darkor, o’zining butun kuch-quvvatini umumiy ishga safarbar etmog’i lozim. 
Davlat hayotida xalqning to’g’ri ishtiroki unga kuch bag’ishlaydi. Chinakam davlatchilikning 
demokratik kudrati ana shundadir. Mabodo, xalq siyosiy kaltabinligi, erksizligi Yoki axloqiy 
jihatlari tufayli o’z demoqratiyasini to’g’ri tashkil eta olmasa - unda demoqratiyaning 
bo’lishi mumkin bo’lmay qoladi. Ayni paytda bu yerda bir-biridan andoza olish mumkin 
emas, hatto halokatlidir. Zero, har bir xalq o’z hayotining har bir davrida aynan o’zi 
uchungina mos va maqsadga muvofiq uslubni topishi mumkin va lozim. 
Demoqratiya markaziy va mahalliy organlar o’rtasidagi vakolatlarni chegaralash 
tizimining yangi darajasi bilan ham belgilanadi. Markaziy davlat hokimiyati faqat umuman 
jamiyatning mavjudlgi bilan bog’liq masalalar - ekologiya, jahon hamjamiyatida mehnat 
taqsimoti, qurolli mojarolarning oldini olish kabi masalalarnigina hal yetishni o’z zimmasiga 
oladi. 
Demokratik jamiyatda normativ muvofiqdashtirish ham tubdan o’zgaradi. Zero, 
kelajak orzulari ushalishi bilan majburlovni ommaviy qo’llash masalasi olib tashlanishi 
kerak. 
Albatta, demokratik rejim muammolarsiz rejim emas. Unda jamiyatning ijtimoiy 
tabaqalashuvi, jamiyat hokimiyati, ba’zan ayrim tarixiy shart-sharoitlarda jamiyatni 
vaqtidan ertaroq demoqratlashtirish yuz berishi, bu esa, hokimiyatning zaiflashuviga, 
ijtimoiy barqarorlikning buzilishiga, hatto anarxiyaga olib kelishi, ekstremizmning 
jonlanishiga sharoit yaratishi mumkin. Biroq, baribir, demoqratiyaning ijtimoiy qimmati 
g’oyatda yuqori. Nihoyat, kim nima deyishidan qat’i nazar, demokratik rejim insoniyat 
davlat tuzilishida erishgan, hozirgi zamon tsivilizatsiyasi moddiy asoslariga, yangiliklari va 
intilishlariga mos eng buyuk ne’matdir.