O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Fuqarolik huquqi 
mulkiy munosabatlarni, shuningdek, shaxsiy nomulkiy 
munosabatlarni (masalan, ismga bo’lgan huquq, mualliflik huquqi, qadr-qimmatni himoya 
qilish) tartibga soladi. Mulk munosabatlari, meros va vorislik munosabatlari ham fuqarolik 
huquqi normalari bilan tartibga solinadi. Bu huquq normalari o’z ta’siri bilan korxona, 
muassasa, tashkilotlar va jismoniy shaxslarning barcha fuqarolik oboroti (muomalasi), 
xo’jalik faoliyatini, jumladan, mulkga egalik qilish, undan foydalanish hamda uni tasarruf 
etish, mulkni sotib olish va sotish, hadya qilish, meros qoldirish, mulkni ijaraga saqlab 
turishga, garovga berish, mahsulot yetkazib berish kabi munosabatlarni qamrab oladi. 
Ta’kidlash lozimki, fuqarolik huquqi normalari har qanday mulkiy munosabatlarni 
ham tartibga solavermaydi. U faqat taraflar huquqiy jihatdan teng bo’lgan mulkiy mu-
nosabatlarni tartibga soladi. Masalan, da’vogar va javobgar, kreditor va qarzdor, 
buyurtmachi va pudratchi kabi. Bu huquq tarmog’iga hokimiyat va bo’ysunish tarzidagi 
ma’muriy va moliya huquqlari uchun xos bo’lgan munosabatlar yotdir. 
Fuqarolik huquqi huquq tarmoqlari tizimida eng yirigi bo’lib, u hajman yirik va 
kompleks xarakterdagi huquq tarmogi hisoblanadi. Ayniqsa, bozor munosabatlarining 
rivojlanishi, turli mulk shakllarining vujudga kelishi munosabati bilan uning ob’yekti yana 
ham kengaymoqda. Shu bois mazkur huquq tarmog’i quyidagi qator huquq 
tarmoqchalarini o’z ichiga oladi: meros huquqi, mualliflik huquqi, turar joy huquqi, patent 
huquqi va boshqalar. Fuqarolik huquqining bosh normativ akti O’zbekiston 
Respublikasining Fuqarolik kodeksidir. Bundan tashqari, ushbu huquq tarmog’i ichiga 
kiradigan ba’zi huquq tarmoqchalari normalari ham kodekslashtirilgan. Masalan, 
O’zbekiston Respublikasining Havo kodeksi, Uy-joy kodeksi. 
Mazkur huquq tarmog’i tartibga soladigan munosabatlar mazmuni uchun 
taraflarning tengligi xosdir. Shu bois fuqarolik-huquqiy munosabatlarni tartibga solish usuli 
dispozitiv xarakterga ega. Ya’ni qonunda belgilangan qoidalar doirasida shartnomada 
munosabat ishtirokchilarining muayyan xatti-harakat variantlarini mustahkamlash va 
ularga asoslanib, ish yuritish huquqining mavjudligidir. 
Oila huquqi, 
huquq tarmog’i sifatida fuqarolik huquqiga bog’liq va unga yaqin. Oila 
- nikoh munosabatlari sohasidagi mulkiy va shaxsiy nomulkiy munosabatlarni tartibga 
soladi, Uning normalari nikoh tuzish hamda uni bekor qilish, er-xotinlar, ota-onalar va 
bolalar o’rtasidagi munosabatlarni, farzandlikka olish, vasiylik va homiylikka oid 
munosabatlarni, oila a’zolarining mulkiy ahvoliga, ularning o’zaro huquq va 
majburiyatlariga doir masalalarni tartibga soladi. O’zbekiston Respublikasining Oila kodeksi 
oila huquqining asosiy normativ hujjati hisoblanadi. Bu huquq tarmog’ining tartibga solish 
usuli taraflarning tengligiga asoslanadi va dispozitiv xarakterga ega bo’ladi. 
Jinoyat huquqi 
yordamida davlat qanday ijtimoiy xavfli xatti-harakat jinoyat 
hisoblanishi va ular uchun qanday jazo tayinlanishini belgilaydi. Jinoyat huquqi jinoyat 
sodir etgan shaxslarga nisbatan mutasaddi davlat organining vakolatlarini, jinoyatchilarni 
jinoiy javobgarlikka tortish asoslari va shartlarini, ularga nisbatan davlatning qoralov 
siyosati prinsiplarini, konkret jinoyatlar tarkibini va ularga belgilanadigan jazolar tizimi 
hamda turlarini, aybning shakl turlarini o’z normalarida mustahkamlaydi. 
Jinoyat huquqining bosh normativ akti O’zbekiston Respublikasining Jinoyat 
kodeksidir. Bu huquq tarmog’ining ijtimoiy munosabatlarga ta’sir o’tkazish usuli ja-miyat 

---

179 
uchun xavfli munosabatlarni qat’iy man etishdan iborat.