O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Grammatik usulda 
qo’llaniladigan huquqiy norma mazmuni uning matni 
grammatik - filologiya, til qoidalariga asosan tahlil qilib beriladi. Huquqiy norma matnidagi 
so’z va iboralarning, masalan, O’zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksidagi «yomon 
oqibatlar», «igvo qilish», «jinoyat tarkibi» va boshqalarning mazmuni aniqpanadi. Bunda 
huquq normasi matnidagi har bir so’z va jumlaning mazmuni grammatik jihatdan to’g’ri va 
noto’g’riligi tahlil qilinadi. Grammatik usulda tatbiq qilinadigan huquqiy norma turli joylarda 
uchraydigan so’z va iboralarning to’g’riligiga, ularning o’xshashlik va bog’liklik tomonlariga 
e’tibor berib, huquqiy normalarning mazmunini aniqlab, keyin ular sharhlanadi. 
Mantiqiy usulda 
- tatbiq etiladigan huquqiy normalarning mazmuni mantiq 
fanining qonuniyatlariga asosan aniqdanadi. Bunda huquqiy normaning matnidagi ifodalar, 
tushunchalar bir-biri bilan ichki va uzviy mantiqiy jihat-dan bog’langanligiga e’tibor berilib, 
huquqiy normaning mazmuni aniqlanadi. Masalan, O’zR FKning 15-modtsasida «Ruhiy 
kasalligi yoki akli zaifligi sababli o’z harakatlarining ahamiyatini tushuna olmaydigan yoki 
ularni idora qila olmaydigan fuqaro sud tomonidan muomalaga layoqatsiz, deb topilishi 
mumkin», deyilgan. Demak, voyaga etgan fuqaro ruhiy kasal bo’lsa ham, to sud 
tomonidan «muomalaga layoqatsiz», deb qaror chiqarilib, tan olinguncha mantiqan 
muomalaga layoqatli, deb faraz kdlinadi. 
Tarixiy-siyosiy usulda 
tatbiq etilayotgan huquqiy normaning mazmuni qaysi 
tarixiy. sharoitda, davlatning qaysi organi tomonidan, qanday maqsadda chiqarilganligi 
aniq-lanadi. Masalan, 1926 yilda qabul qilingan O’zR JKda bezorilik to’g’risidagi moddada 
fuqarolar tomonidan korxonalarda, muassasalarda va jamoat joylarida bezorilik qilish 
xususidagi so’zlar bor edi. Hozirgi harakatdagi, 1994 yilda qabul qilingan O’zR JKning 227-
moddasi 1-qismida bezorilik jinoyatiga quyidagacha ta’rif berilib, unda yuqoridagi so’zlar 
olib tashlangan: «Bezorilik, ya’ni jamoat joylarida tartib-qoidalarga qasddan hurmatsizlik 
bildirish, urish-do’pposlash, badanga yengil shikast etkazish yoki o’zga-ning mulkiga 
shikast etkazish yoxud nobud qilish jiddiy zarar etkazish bilan bog’liq holda sodir etilsa - 
eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan yuz baravarigacha mikdorda jarima yoki uch 
yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud olti oygacha qamoq bilan jazolanadi». 
Tarixiy-siyosiy usulda har bir huquqiy normaning qanday sharoitda, qanday 
maqsadda chiqarilganligiga e’tibor beriladi. 
Bu usul tergov, prokuratura va sud organlarida huquqiy normalar bilan tegishli 
ishlarni ko’rib hal qilishda muhim rol o’ynaydi.