Oltingugurtning qanday polimarf modifikasiyasibor, ular minerallari qanday sharoitda paydo bo’ladi

Xoshimova Saida

42-bilet

1. 
   Oltingugurtning qanday polimarf modifikasiyasibor, ular minerallari qanday sharoitda paydo bo’ladi.
   

2. 
   Minerallarning rangiqanday turlarga ajratiladi? Misollar bilan tariflab bering.
   

Minerallarning rangi kelib chiqishiga ko‘ra uch xil bo‘ladi:

1) Idioxromatik

2) Alloxromatik

3) Psevdoxromatik

Idioxromatik rang. Ko‘p hollarda hech vaqt rangsiz kristallar bo‘lib topilmaydigan tabiiy birikmalarning rangi o‘sha minerallarning ichki xususiyatlari bilan bog‘liqdir. Masalan, qora rangli magnetit (Fe3O4), misning yashil va ko‘k rangli kislorodli tuzlari (malaxit, azurit, feruza va boshqalar), to‘q-ko‘k rangli lazurit va h.k.

Minerallarning shunday o‘ziga xos rangi «idioxromatik rang» deyiladi. Grekcha «idios» – o‘ziniki, «xroma» – rang, bo‘yoq demakdir. Bular har xil minerallarda turli sabablar bilan bog‘liq ravishda namoyon bo‘ladi.

Alloxromatik rang. Bir mineralning bir necha rang va tuslarga bo‘yalgan bo‘lishi «alloxramtizm» deyiladi. Grekcha «ollos» – tashqi, chet, boshqa demakdir. Masalan, odatda rangsiz, ko‘pincha butunlay shaffof kristallar bo‘lib topiladigan kvars (tog‘ billuri) ko‘rkam gunafsha rangli (ametist), pushti, sarg‘ish-qo‘ng‘ir (temir oksidlari bo‘lgani uchun), tilla rang (tsitrin), kul rang yoki tutun rang (rauxtopaz), to‘q qora (morion), nihoyat sutdek oq ham bo‘lishi mumkin. Xuddi shunga o‘xshash osh tuz – galit ham oq, kul rang, qo‘ng‘ir, pushti va ba’zan ko‘k rangli bo‘lishi mumkin.

Psevdoxromatik rang. Ayrim shaffof minerallar rangining xilma-xil bo‘lib tovlanishi «psevdoxramtizm» deyiladi. Grekcha «psevdo» – qalbaki degani. Mineral yuzasiga tushayotgan nurning uning ulanish tekisligi darzlari ichki yuzalaridan, ba’zan qandaydir aralashmalar yuzasidan qaytishi psevdoxramitk ranglarni keltirib chiqaradi. Bu xodisani suv ustida suzib yurgan kerosin, yog‘ yoki neftning har xil «kamalak rangidek» tovlanib turadigan pardasida kuzatishimiz mumkin. Bu shaffof moy po‘stining ostki (suvdan ajratib turadigan) va ustki (havo bilan cheklangan) yuzalaridan qaytgan yorug‘lik nurining boshqa ranglarga ajralishi bilan bog‘liqdir.

3. 
   Piritning amaliy axamiyati.
   

Pirit (yun. pyrites lithos — uchqun beruvchi tosh, oltingugurt kolchedani, temir kolchedani) — mineral. Kimyoviy tarkibi FeS2 (46% Fe, 53,4% S); Co, Ni, As, Cu, Ai, Se va boshqa aralashmalari boʻladi. Kub, pentagon-dodekaedr, baʼzida oktaedr kristallar hosil qilib, kub singoniyada kristallanadi. Zich donador massalar, sharsimon konkretsiyalar shaklida kup uchraydi. Och, sargʻish qoʻngʻir rangli, metallsimon yaltiroq.

Qattiqligi 6—6,5;

Zichligi 4900–5200 kg/m3.

Pirit gidrotermal konlarda, kolchedanli qatlamlarda keng tarqalgan. Pirit sulfat kislotasi, oltingugurt va temir kuporosi uchun xom ashyo hisoblanadi.