O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Sohaviy huquqiy prinsiplar 
faqat bitta konkret huquq sohasi doirasida 
harakatlanadi. Masalan, yer huquqi uchun «yerga egalik qilish shakllarining ko’pligi va 
ularning tengliga» prinsipi, «yerning fuqarolik muomalasida bo’lish» prinsipi, «yer ustidan 
davlat boshqaruvini amalga oshirish» prinsipi, «yerda mustaqil xo’jalik yuritish va yerdan 
foydalanuvchi sub’yektlarning tengligi» prinsipi, «yerdan maqsadga muvofiq foydalanish, 
yerdan foydalanganlik uchun haq to’lanishi» prinsipi va hokazolar. 
YAna bir misol. Xo’jalik-protsessual (arbitraj-protsessual) huquqdda quyidagi 
prinsigshar rahbariy rol o’ynaydi: sudyalarning saypab qo’yilishi, ularning mustaqishshgi va 
faqat qonunga bo’ysunishi prinsipi, ishlarni ko’rishda kollegaallik va yakkaboshchilikning 
qo’shib olib borilishi prinsipi, ishlarni ko’rishda oshkoralik prinsipi, ishda qatnashayotgan 
taraflarning tengligi prinsipi, nizolarni ko’rishda bahslashish, og’zakilik va bevositalik 
prinsiplari. 
Har bir huquq sohasi umumiy va tarmoqlararo prinsiplarga tayanishdan tashqari 
faqat o’zigagina xos prinsiplarga ham asoslanadi. Bu prinsiplarning barchasi birgalikda 
nafaqat huquq sohasi uchun, bapki butun huquq tizimining tuzilishi va harkatlanishiga 
zamin bo’lib xizmat qiladi. 
 
3-§. Huquq funksiyalari tushunchasi va turlari 
Huquqning mohiyati va ijtimoiy vazifasi uning funksiyalarida namoyon bo’ladi. 
Huquq funksiyalari 
- ijtimoiy munosabatlarga yuridik ta’sir etishning as 
osiy yo’nalishlari bo’lib, ularning mazmuni huquqning mohiyati va jamiyat hayotidagi 
ijtimoiy vazifasi bilan belgilanadi. Huquq, avvalo, jamiyat hayotining turli jabhalariga - 
iqtisodiyotga, siyosatga, ijtimoiy sohaga, madaniy-ma’naviy munosabatlarga ta’sir etadi va 
shu tariqa iqtisodiy, siyosiy va tarbiyaviy mazmundagi umumijtimoiy funksiyalarni bajaradi. 
Huquq funksiyalari quyidagi xususiyatlar bilan xaraktyerlanadi: 
birinchidan, huquq funksiyalari huquqning mohiyatidan kelib chiqadi va uning 
jamiyatdagi vazifasi bilan belgilanadi. Funksiya - huquq mohiyatining ijtimoiy munosabatlar 
mazmunida ifodalanishi (yoritilishi)dir; 
ikkinchidan, huquq funksiyalari - ijtimoiy munosabatlarga ta’sir etishning shunday 
yo’nalishlariki, ularni amalga oshirish ehtiyoji huquqning ijtimoiy hodisa sifatida mavjudligi 
zaruriyatidan kelib chiqadi; 
uchinchidan, funksiyalar huquqning eng muhim, jiddiy sifatlarini ifoda etadi va 
jamiyat rivojining hozirgi bosqichida huquq oldida turgan tub vazifalarni bajarishga 
yo’naltiriladi; 
3
Qarang: Общая теория государства и права. Академический курс в 2-х томах. Под ред. М.Н.Марченко. Том 2. 
Теория права. -М., 1998, 24-25-betlar. 
4
Лившиц Р.З. Теория права. М., 1994, 199-bet.

---

124 
to’rtinchidan, huquq funksiyalari uning ijtimoiy munosabatlar muayyan turini 
tartibga soluvchi faol harakatining yo’nalishini aks yetti radi. Shu bois huquq 
funksiyalarining muhim belgilaridan biri uning dinamizmi, hara-katlanishi, ta’sir etishidir; 
beshinchidan, huquq funksiyalari doimiylik xususiyatiga ega, bu ularning uzluksizligi, 
uzoq muddat harakatlanishini anglatadi. 
Sof yuridik nuqtai nazardan huquq funksiyalarini ikki turga ajratish mumkin: