O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Maxsus-yuridik prinsiplar 
aslida huquqiy tilda ifodalangan ijtimoiy prinsiplardir. 
Odatda, ilmiy adabiyotlarda maxsus-yuridik prinsiplar toifasiga quyidagalar kiritiladi: 
1) huquq normalarining butun mamlakat aholisi uchun umumiy-majburiyligi hamda 
ularning boshqa ijtimoiy normalardan ustuvorligi; 
2) amaldagi ob’yektiv huquqni tashkil etuvchi normalar-ning ziddiyatsizligi va 
qonunning boshqa normativ-huquqiy aktlardan ustunligi; 
3) huquqning ommaviy va xususiy huquqqa, nisbatan mustaqil huquq sohalari 
hamda institutlariga bo’linishi; 
4) ob’yektiv va sub’yektiv huquq o’rtasida, huquq normasi va huquqiy munosabat 
o’rtasida, huquq bilan huquqning qo’llanishi o’rtasida mutanosiblik nisbatining mavjudligi 
prinsipi; 
5) ijtimoiy erkinlik, qonun va sud oldida tenglik, teng huquqlilik prinsipi; 
6) qonunda mustahkamlangan huquq va yerkdapiklarning yuridik kafolatlanganligi; 
7) teng yuridik mezon (miqyos)larda ifodalangan xulq-atvorning adolatliligi hamda 
yuridik javobgarlikning so-dir etilgan huquq buzilishiga mutanosibligi; 
8) yuridik javobgarlikning faqat aybli huquqqa xilof xatti-harakat (yoki harakatsizlik) 
uchungina qo’llanishi va ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda ko’rilib, uning aybi 
isbotlanmaguncha u aybdor hisoblanmasligi; aybsizlik prezumpsiyasi prinsipi (O’zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 26-moddasi); 
9) yangi yoki nisbatan ogarroq yuridik javobgarlikni o’rnatayotgan qonunning 

---

123 
orqaga qaytish kuchiga ega emasligi prinsipi; jazolash tizimini insonparvarlashtirish.
3
Tarmoqlararo huquqiy prinsiplar 
ikki yoki undan ortiq huquq tarmoqlari 
doirasida amal qiladigan prinsiplardir. Ko’pincha bunday prinsiplar bir-biriga yaqin turuvchi 
huquq sohalarini qamrab oladi (masalan, konstitutsiyaviy va ma’muriy huquq sohalari; 
jinoiy-protsessual va fuqarolik-protsessual huquqi sohalari uchun umumiy bo’ladigan 
prinsiplar). Aytaylik, moddiy javobgarlik prinsipi mehnat huquqi, fuqarolik huquqi, oila 
huquqi sohalarida qo’llaniladigan tamoyil. Faqat ayb uchun javobgarlik prinsipi esa Jinoyat 
kodeksida hamda Ma’muriy javobgarlik to’g’risidagi kodeksda, bevosita ulardagi 
moddalarda aks yetti rilgan. Bu prinsip fuqarolik qonunchiligida ham asosiy 
dasturilamallardan biri hisoblanadi.
4
Aybsizlik prezumpsiyasi prinsipi ham tarmoqdararo 
xaraktyerga ega. U jinoyat huquqi, ma’muriy huquq, jinoyat-protsessual huquqi va boshqa 
tarmoq-larda qo’llaniladi.