O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

IV bob. DAVLAT ShAKLLARI 
 
1-§. Davlat shakli tushunchasi, uning tarkibiy unsurlari 
Davlat shakli tushunchasi davlatshunoslikning eng muhim, sermazmun 
xususiyatlaridan biridir. Huquqshunos Ivan Ilin shu munosabat bilan quyidagilarni 
ta’kidlagandi: «Bu murakkab va g’oyat mas’uliyatli masalani ehtiyotkorlik va mutlaqo xolis 
fikr bilan o’rtaga qo’yish zarur. 
Eng avvalo, davlat shakli xalqdar hayotiga befarq qaraydigan «mavhum tushuncha» 
ham, «siyosiy chizgi» ham emas, balki 
tarzi va xalqning jonli tashkilotidir. 
Xalq 
o’z 
hayot tarzini tushunishi, aynan «shunday» tashkillanishini uddalashi; 
shu tuzum 
qonunlarini h
urmat qilishi
hamda shu tashkilotga ixtiyoriy hissasini qo’shishi zarur. 
Boshqacha aytganda, aynan 
xalqning jonli huquqiy ongi 
davlat shaklini ro’yobga 
chiqaradi, unga hayot, kuch baxshida etadi; binobarin, davlat shakli 
eng avvalo xalq 
huquqiy ongi darajasiga, 
xalq tomonidan to’plangan tarixiy 
siyosiy tajribaga, 
uning 
iroda kuchi va milliy xarakteriga bog’liq»
1
. 
I.Ilinning bu fikriga qo’shilmaslikning iloji yo’q. Haqiqatan ham mabodo biron kishi 
o’yin qoidalarini bilmasa, o’yin rejasini taqdim eta olmasa, va, umuman, o’ynashni 
xohlamasa, bunday odamni shaxmat o’ynashga majbur qilish hech kimning xayoliga ham 
kelmaydi-ku. 
Bir jamoada birga o’ynamagan o’yinchilardan tuzilgan futbol komandasi o’yinni boy 
berishi turgan gap. 
Tarixchilarning shohidlik berishicha, buyuk sarkarda Amir Temur bo’lajak jang 
qanday borishi kerakligi, uning mazmun-mohiyatini batafsil tushuntirar, shuning uchun 
hech qachon mag’lubiyat alamini totmagan ekan. 
Siyosiy hayotda ham shunday: u jonli odamlar tomonidan ularning vatanparvarlik 
muhabbati bilan, ularning davlat tushunchasi bilan, ularning burchga sadoqati, tashkiliy 
ko’nikmalari bilan, ularning qonunga hurmatlari bilan yaratiladi. Bularning hammasini 
insonda tarbiyalash kerak. Binobarin, davlat shakli haqida faqat xalq huquqiy ongi 
darajasini va olingan ko’nikmani hisobga olgan holdagina gapirish zarur. 
Davlat va huquq nazariyasi tushunchalari tizimida