O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Demokratik davlat 
fuqarolarning davlat va jamoat ishlarini boshqarishdagi 
huquqlarini amalda ta’minlaydi, shunday ishtirokka yordam beradi. Shaxsning huquq va 
erkinliklari doirasi juda keng bo’lib, ularni amalga oshirish ta’minlangan bo’ladi. Ijtimoiy 
hayotning barcha sohalarida qonun bilan to’g’ridan-to’g’ri taqiqlanmagan hamma narsaga 
yo’l qo’yiladi. 
Totalitar, avtoritar davlatlar yo’qolib ketgandan keyin tarix sahnasida tarixiy 
zaruriyat, ob’yektiv qonuniyat asosida paydo bo’lgan demokratik davlat o’zining mazmun-
mohiyati, asosiy tamoyillari, maqsad-vazifalariga ko’ra davlatlarning o’tmishdagi xillaridan 
keskin ravishda farq qiladi. 
Demokratik davlat - davlatning tamomila yangi tarixiy tipidir. Bunday davlat 

---

50 
o’tmishda bo’lgan emas. U ijtimoiy adolat tamoyillariga, huquqqa, qonunga, qonunchilikka 
asoslanadigan davlatdir. O’tmish jamiyatlarda xalq davlatga qul kabi xizmat qilgan, unga 
batamom qaram bo’lgan, inson davlat mashinasining bir murvati deb hisoblangan bo’lsa, 
demokratik davlat esa, aksincha xalq uchun xizmat qiladigan, uning manfaatlarini, haq-
huquqlarini himoyalaydigan davlatdir. «Davlat tushunchasi, uning ma’no-mohiyati tubdan 
o’zgardi. U islohotlarning bosh tashabbuskori hamda ularni muvofiqlashtiruvchi asosiy 
kuchga aylandi. Davlat bozor iqtisodiy munosabatlariga vazminlik bilan, puxta o’ylangan 
holda, bosqichma-bosqich o’tishni amalga oshirmoqda»
10
, deydi mamlakatimiz 
yo’lboshchisi birinchi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining oltinchi sessiyasida 
so’zlagan nutqida. 
Jahonda inson faoliyatining barcha sohalarida ro’y bergan va sodir bo’layotgan 
o’zgarishlar davlatga ham ta’sir etmay qolmaganligi tabiiy. AQSh, Angliya, Fransiya, 
Shvetsiya va g’arbning boshqa rivojlangan mamlakatlari tajribasi ko’rsatib turginidek, 
davlat endilikda faqat «tungi qorovul» roli bilan kifoyalana olmaydi. Keyingi yillarda u 
tobora ijtimoiy ziddiyatlarni zo’ravonlik va bostirish yo’li bilan emas, balki ijtimoiy murosaga 
erishish vositasida hal yetish quroliga aylanib bormoqda. Ayni paytda bu da’voimiz faqat 
demokratik rivojlanishning uzoq tarixiga ega bo’lgan g’arb davlatlariga nisbatan emas, 
balki SSSRning tarqalib kyetishi va mustaqillikni qo’lga kiritish natijasida tashkil topgan 
hozirgi yosh suveren davlatlarga nisbatan ham g’oyat haqqoniydir. Demokratik taraqqiyot 
yo’liga, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini barpo yetish yo’liga kirgan O’zbekiston 
Respublikasi bunga yorqin dalil bo’la oladi. Tabiiyki, bizning davlatimizda ko’p narsa, shu 
jumladan, davlatga qarashlar ham o’zgardi. O’zbekiston Respublikasining birinchi 
Prezidenti Islom Karimov bu haqda shunday deydi: «Biz yaqin o’tmishimizda sinfiy 
hukmronlikning quroli sifatida davlat haqidagi markscha g’oyani shior qilib olib, bu 
nazariyani dogmaga, davlat va huquqni esa sinfiy kurash, sinfiy raqiblarni yengish 
vositasiga aylantirgan edik. Demoqratiya sharoitlarida esa, davlat ijtimoiy qarama-
qarshiliklarni zo’rlik bilan bostirish yo’li bilan emas, balki ijtimoiy kelishuv, xalq ta’biri bilan 
aytganda, murosai madora bilan bartaraf yetish vositasiga aylanadi»
11
. 
Shu tariqa