O’zbekiston respublikas1 oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Muhammad Muso al-Xorazmiy (782-847) risolalaridan birida bunday deb yozadi: “ Bilingki. dunyoning ko’zlari yoshlansa, uning boshiga g’am, kulfat tushgan bo ladi. Odamlar, daryodan mehringizni darig’ tutumanglar”. Dunyoning yoshli kozlari deganda Muhammad Muso al-Xorazmiy nimalarni ko'zda tutgan ekan?
Ehtimol, u daryo suvining ortiqcha isrof bo'lishini nazarda tutgandir? U eng avvalo daryo bilan odamlarning bir-birini tushinishlari va til topishishlari o’zaro mehr-muhabbal qo’yishlarini nazarda tutgan.
847 yilda Muhammad Muso al-Xorazmiy “Kitob surat al-arz” degan asarini yozdi. Unda dunvo okeanlari, quruqlikdagi qit'alar, qutblar, ekvatorlar, gulllar. tog'lar, daryo va dengizlar. ko’llar va o’rrtionlar va ulardagi o’simliklar, hayvonot dunyosi, shuningdek boshqa tabiiy resruslar - Erning asosiy boyliklari haqida malumotlar keltirilgan. Ushbu risolada matematika, geologiya, astronomiya, etnografiya, tibbiyot, shuningdek dunyo xalqlarining tabiiy ko’nikmalari va tarixiy- huquqiy bilimlari umumlashtirilgan.
Abu Nasr Farobiy (870-950) tabiatshunoslikning turli tarmoqlari bilan shug’ullangan bo’lib, “Kitob qolhaji va al-Miqdor”, “Kitob al-mabodi al-insoma”, ”Kalam fia’zo al hay von” nomli asarlari bunga dalil bo’la oladi. *
Farobiy o’zining “Ixsoa al-ulum va al-ta’rif’ asarida zamonasidagi ilmlarni har tomonlama o’rganib, ulami ma’lum tizimga solib, turkumlarga ajratdi, har bir ilm tarmog’iga ta’rif berishga harakat qildi, tabiatshunoslik ilmiga katta e’tibor berdi. Tabiatshunoslikka oid “Kitob al-mabodi al-insonia”, “Kalam fia’zo al hayvon” kabi asarlarida odam va hayvonlar ayrim a’zolarining tuzilishi, xususiyatlari va vazifalari haqida, ularning o’xshashligi va farqlari keltirilishi bilan birga, asosiy anatomik- fiziolgik tushunchalar berilgan. Ularining ruhiy holatlaridagi hususiyatlari haqida ham to’xtalib o’tilgan. Kasalliklarining oldini olish, sog’lomlashtirish va boshqa chora-tadbirlarni qo’llash lozim ekanligi haqida ma lumotlar keltiriladi.