O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЧУСТ МАДАНИЯТИ - Фарғона 
водийсидаги кўҳна деҳқончилик ма-
данияти (мил. ав. 2минг йиллик охир-
ги чораги — 1минг йиллик бошлари). 
Деҳқонлар сув бўйидаги унумдор ер-
ларни ўзлаштирилишига қараб алоҳида 
воҳа ёки гуруҳ тарзида жойлашганлар. 
Ч.м. ёдгорликлари, асосан, Фарғона во-
дийсининг 
шим.шарқий 
туманлари-
да учрайди, уларнинг сони ҳоз. 80 дан 
ортиқ. Бу маданиятга тааллукли 1ёд-
горлик 1950 й. тошкентлик археологлар 
М.Э.Воронец ва В.И.Спришевскийлар 
томонидан ҳоз. Чуст ш. яқинидан топил-
ган. Маданият номи шундан (маҳаллий 
аҳоли Буонамозор деб атайди). 1953—
61 йларда В. И. Спришевский Ч.м.да 
мунтазам археологик текшириш иш-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
171
лари олиб борган. Ч.м.ни кейинги 
ўрганилишида СанктПетербурглик олим 
Ю.А.Заднепровскийнинг 
хизматлари 
катта бўлган. Ч.м.нинг айрим ёдгорли-
кларида (Далварзин, Чует) мудофаа ин-
шоотлари ўрганилган. Андижон вилояти, 
Жалақудуқ туманидаги Далварзин во-
дийсидаги илк шаҳар ва ўзига хос марказ 
бўлгани (мил. ав. 12— 7-а.лар) археоло-
гик жиҳатдан исбот этилган.
Ҳоз. кунда Ч.м.да 3 хил турдаги яшаш 
жойлари кавланган: 1) чайлага ўхшаш ен-
гил уйлар; 2) ертўлалар; 3) ғиштпахсадан 
қилинган уйлар. Ч.м. соҳиблари, асосан, 
илк суғорма деҳқончилик (арпа, буғдой, 
тариқ), чорвачилик, металл (жез)га иш-
лов бериш, кулолчилик, тўқимачилик би-
лан шуғулланганлар; овчилик, балиқ ов-
лаш ҳам хўжаликда муҳим роль ўйнаган. 
Бунга археологик ёдгорликларни қазиш 
пайтида топилган жез пичоқлар, бигиз-
лар, металлга ишлов беришда ишла-
тилган тош қолиплар, тўқимачиликда 
қўлланилган суякдан ясалган тароқсимон 
асбоблар ҳамда минглаб сопол идишлар 
гувохлик бермоқда. Уйрўзғор буюмлари 
ичида, айниқса, нақшиндор сопол идиш-
лар ажралиб туради. Нақшлар, асосан, 
геометрик шаклда қора, жигарранг бўёқ 
билан идиш сиртига берилган. Айрим 
ҳолларда ҳайвон тасвирлари (эчки) ҳам 
учрайди. Ч.м. аҳолиси марҳумларни 
ўзлари яшаб турган жойга (уй ичига ва 
остоналарга) дафн этишган. Алоҳида 
ажратилган қабристонлар бўлмаган. 
Марҳумларни 
якка 
ва 
кўпчилик 
қилиб ғужанак ҳолда ён томон билан 
кўмганлар. Фақат Далварзинтепада одам 
суяги ва калласи алоҳида, иккиламчи 
бор кўмилгани қайд этилган. Булардан 
ташқари, уй ҳайвонлари ҳам баъзида 
одам суяклари билан бирга кўмилган. 
Ҳозирда Ч.м.нинг ўзига хос маҳаллий 
хусусиятлари ва қўшни ҳудудлар [Тош-
кент воҳасидаги Бурғулуқ (Бурганли)] 
маданияти, Жан. Узбекистоннинг Ку-
чуктепа маданияти билан алоқалари 
(Б.Х.Матбобоев) ўрганилмоқда.
Ад.: Матбобоев Б.Х., Локальные ва-
рианты Чустской культуры Ферганы, Л., 
1985; Вайнберг Б.И., Ставиский Б.Я., 
История и культура Средней Азии в древ-
ности, М., 1994.
Боқижон Матбобоев.