O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭЛ — 1) муайян жойнинг одамлари, 
аҳолиси, халқи; 2) бир қабилага мансуб 
одамлар, қабила; 3) юрт, диёр, мамлакат.
«ЭЛ БАЙРОҒИ» — миллий газ. 
1917 йил 8 сентябрдан Қўқон шаҳрида 
«Ғайрат» кутубхонаси томонидан нашр 
этила бошлаган. 1917 йил 13 дек.дан кей-
ин Туркистон мухториятитшт расмий 
газ.сига айланган. «Турк элининг мод-
дий ва маънавий эҳтиёжидан баҳс этади, 
муваққат ҳукуматнинг тадбир ва сиёсат-
ларидан» ёзсада, аммо, асосан «Яша-
син, Туркистон мухторияти, яшасин, 
қўшма халқ жумҳурияти» шиори остида 
халқнинг ижтимоий онгини уйғотишга 
интилган. Қўқонда барпо этилган Тур-
кистон Мухтор Республикасини ҳимоя 
қилган ва унинг фикрини изҳор этган.
Газ.га Булат Солиев, кейинроқ Ашу-
рали Зоҳирий муҳаррир бўлган. Аб-
дулла Бегий (Мустақаев), Нўширавон 
Ёвушев, 
Абдулла 
Хайрулла 
ўғли, 
Ўғузхон (Қориев), Тешабой (Чўлпон), 
Сардор, Исмоил Обидов, Ҳожи Ҳофиз 
Нурмуҳамедов, Юнусжон Оғалиқов, 
Рауф Ёқубов ва бошқалар ўз мақолалари 
билан газ.га мунтазам қатнашиб турган. 
20 сони чиқиб тўхтаган. Адади 1000 нус-
хага етган.
ЭЛАК — сочилувчан маҳсулотлар 
ва материаллар (ун, гуруч, охак, це-
мент, қум ва бошқалар) ни металл тўр 
орқали ўтказиб, ҳар хил майдайириклйк-
даги зарраларга ажратиш (элаш) учун 
мўлжалланган қурилма. Рўзғор, қурилиш 
ва саноатда ишлатилади. Рўзғорда ишла-
тиладиган Э., асосан, думалоқ гардиш-
ли, майда ва йирик кўзли бўлади. Май-
да кўзлисида ун, йирик кўзлисида (бун-
дай Э. ғалвир деб ҳам аталади) гуруч ва 
бошқалар йирикроқ дондунлар, қум, це-
мент ва бошқалар эланади. Қурилиш ва 
саноатда механик Э. ишлатилади, унинг 
ясси (титрама, тебранма) ва барабан-
симон (айланувчи) турлари бор. Булар 
ун, қум, цемент ва бошқаларни элашда, 
кончиликда фойдали қазилмаларни бой-
итишда (рудаларни элашда), ем ва ёрма 
тайёрлаш здларида, озиқ-овқат саноати 
ва бошқалар тармоқларда ишлатилади. 
ЭЛАМ — Месопотамиядаги Фу-
рот ва Дажла дарёларининг қуйи ўзани 
шарқида, Эрон ясси тоғлигининг жан.
ғарбий қисмида (Эрондаги ҳоз. Ҳузистон 
ва Луристон вилоятлари) жойлашган 
қадимий давлат (мил. ав. 3-минг йиллик 
— мил. ав. 6-аср ўртаси). Шумер ман-
балари Э.ни — «баланд» идеограмма-
си билан, Аккад ёзувларида — «Эламту 
(м)» шаклида қайд этилган. Бу атамалар 
мил. ав. 3-минг йилликнинг 1-ярмидан 
маълум. «Э.» атамаси генетик жиҳатдан 
қадимий яҳудийча номи билан боғлиқ. 
Э. манбалари ўз мамлакатларини — «Ха-
тамти», қадимий форслар — «Уваджа», 
араблар эса — «Ҳози» (ҳоз. Ҳузистон 
шундан) деб аташган. Э.нинг энг йирик 
вилоятлари — Барахши, Симашки, Ан-
шан (Анзан); шаҳарлари — Аван (илк 
Элам ҳукмдорлари сулоласи шу ердан 
чиққан). Адамдун, Суза — Э. пойтахти.
Шумер ҳужжатларининг гувоҳлик 
беришича, мил. ав. 3-минг йилликда Э. 
билан Месопотамия шаҳарлари ўртасида 
савдо алоқалари мавжуд бўлган. Э.дан 
ёғоч, кумуш, мис ва бошқалар, Э.га арпа, 
мой келтирилган. Ҳунармандчилик тур-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
58
ли соҳаларда ихтисослашган (қурувчи, 
ёғочни қайта ишловчи, кулол, нонвой ва 
бошқалар).
Э. илк қулдорлик давлати бўлган. 
Ибодатхона ва давлат хўжаликларида, 
шунингдек, уй жамоаларида мил. ав. 
2-минг йилликдан бошлаб қуллар 
меҳнатидан фойдаланилган. Шу даврга 
доир Элам ҳужжатлари жамоа тарихи 
бўйича муҳим материалларни беради. 
Мил. ав. 7-аср ўрталарида Оссурия под-
шоси Лшшурбанипал Э.нинг бир қатор 
шаҳарларини вайрон қилиб Э.ни Оссури-
яга бўйсундирган. Бироқ 7-асрнинг охи-
рига келиб Оссуриянинг ўзи барҳам топ-
ган. Ички сиёсий низолардан таназзулга 
юз тутган Э. бўлса, мил. ав. 6-асрнинг 
1-ярмида Мидия, сўнгра Ахоманийлар 
томонидан босиб олинган.