O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКСТРЕМИЗМ (лот. — ўта, ке-
скин) — сиёсатда ва мафкурада ашаддий, 
фавқулодда ҳаракат ва қарашларга асос-
ланиб фаолият юритиш. Э.нинг сиёсий ва 
диний кўринишлари яққол ажралиб тура-
ди. Сиёсий Э. намояндалари ўзларининг 
ғаразли мақсадига эришиш учун куч иш-
латиш усулларидан фойдаланиб, мавжуд 
сиёсий тузилмаларнинг барқарор фао-
лият юритишини бузиш ва йўқотишга 
ҳаракат қилади. Бу йўлда экстремистлар 
ва экстремистик ташкилотлар «демо-
кратия» ниқоби остида баландпарвоз 
шиорлар, чақириқлар билан чиқиб, тер-
рорчилик ва партизанлик ҳаракатларини 
қўллабқувватлайдилар, қонунга риоя 
этмаслик, иш ташлашлар, тартибсизли-
клар чиқаришга уринадилар, одамларни 
гижгижлайдилар, террор қилиш усули-
дан фойдаланадилар (қ. Терроризм). Экс-
тремистик ташкилотларнинг раҳбарлари 
ҳар қандай муроса ва келишувни рад 
этадилар. Ўзига тобеларни ўз буйруқ ва 
кўрсатмаларини кўркўрона бажаришга 
мажбур этадилар. Сиёсий Э.нинг мил-
латчилик кўриниши турли миллат ва 
этник гуруҳлар ҳуқуқини инкор этиш-
да намоён бўлади. Миллатчи экстре-
мистлар фаолияти сепаратизм билан 
боғлиқ бўлиб, кўп миллатли давлатлар-
ни йўқотиш, туб миллат ҳукмронлигини 
ўрнатишга қаратилади. Бундай Э. мил-
латлараро муносабатларнинг кескинла-
шуви ва халклар ўртасида можаролар 
чиқишига олиб келади. Диний экстре-
мизм, аввало, бошқа конфессияларга, 
уларнинг вакилларига нисбатан тоқатсиз 
бўлади. Диний ташкилотлардан дунёвий 
давлатга қарши курашда фойдалана-
ди. Э.нинг турли кўринишлари сўнгги 
вақтларда дунёнинг кўп мамлакатларида, 
хусусан, Яқин Шарқ ва Марказий Осиё 
минтақасида ҳам ўзини намоён эта бош-
лади. Турли диний экстремистик таш-
килотлар («Ҳизбут-таҳрир», «Тавба») 
янгидан мустақилликни қўлга киритган 
дунёвий давлатларга таҳдид солмоқда. 
Улар вақтинчалик қийинчиликларни 
рўкач қилиб, аҳолини, айниқса, ёшлар 
онгини ақидапарастлик ғоялари билан 
заҳарламоқда. Фарзандларни йўлдан 
уришга, ўз ота-онасига, акаукасига, ўзи 
туғилиб ўсган масканига, давлатига 
қарши қўйишга ҳаракат қилмоқда. Бу-
гунги кунда Э.га қарши кураш ўта дол-
зарб вазифа ҳисобланади.
Ад.: Каримов И. А., Ўзбекистон XXI 
аср бўсағасида: хавфсизликка тахдид, 
барқарорлик шартлари ва тараққиёт ка-
фолатлари, Т., 1997.
Сайфиддин Жўраев.